PÄSSE

Die von den polnischen Diplomaten ausgestellten Pässe und Bescheinigungen über Staatsangehörigkeit waren für viele Juden die einzige Überlebenschance. Die Passinhaber:innen wurden in Internierungslager statt in Vernichtungslager deportiert, was angesichts der Bedingungen in Internierungslagern und der Austauschmöglichkeit gegen die durch die Alliierten gefangenen Deutschen auf Rettung hoffen ließ.

weiterlesen
<p>Pass für die Familie Heymann<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss5 Nr, 19477</small></p>

Pass für die Familie Heymann
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss5 Nr, 19477

<p>Pass für Herrn und Frau Birenhak<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss7 Nr. 194777</small></p>

Pass für Herrn und Frau Birenhak
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss7 Nr. 194777

<p>Pass für Rachel Birenhak und ihre Tochter<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss6 Nr. 194776</small></p>

Pass für Rachel Birenhak und ihre Tochter
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss6 Nr. 194776

<p>Pass für die Familie Kruskal<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss9 Nr. 194779</small></p>

Pass für die Familie Kruskal
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss9 Nr. 194779

<p>Pass für die Familie Feinstein<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss2 Nr. 194772</small></p>

Pass für die Familie Feinstein
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss2 Nr. 194772

<p>Pass für die Familie Goldzweig<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss8 Nr. 194778</small></p>

Pass für die Familie Goldzweig
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss8 Nr. 194778

<p>Pass für die Familie Isay<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss4 Nr. 194774</small></p>

Pass für die Familie Isay
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss4 Nr. 194774

<p>Pass für Schefa Levie<br />
<small>Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss3 Nr. 194773</small></p>

Pass für Schefa Levie
Staatliches Museum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss3 Nr. 194773

<p>Peruanischer Pass, ausgestellt für Chaim Szlama Weksberg und Familie<br />
<small>Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. M20/165</small></p>

Peruanischer Pass, ausgestellt für Chaim Szlama Weksberg und Familie
Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. M20/165

<p>Haitianischer Pass, ausgestellt für Siegfried Abraham<br />
<small>Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. M.20/165</small></p>

Haitianischer Pass, ausgestellt für Siegfried Abraham
Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. M.20/165

<p>Honduranischer Pass, ausgestellt für Szymon Fürstenberg<br />
<small>Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. P.22/22</small></p>

Honduranischer Pass, ausgestellt für Szymon Fürstenberg
Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. P.22/22

<p>Honduranischer Pass, ausgestellt für Jan Kroll und seine Ehefrau Pauline Rotenstein de Kroll<br />
<small>Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. M.20/166</small></p>

Honduranischer Pass, ausgestellt für Jan Kroll und seine Ehefrau Pauline Rotenstein de Kroll
Yad Vashem Archiv, Dr. Abraham Silberschein Archiv, Sign. M.20/166

SCHRIFTVERKEHR

In den Archiven sind zahlreiche Dokumente erhalten geblieben, welche die Beteiligung einzelner Personen aus der Ładoś-Gruppe an der Reisepass-Aktion bestätigen. Ein Beispiel hierfür sind die Briefe aus dem Privatarchiv von Abraham Silberschein, woraus sich ergibt, dass er sich mit der Beschaffung von Personaldaten und Passbildern von Juden beschäftigte, wobei die polnischen Diplomaten für die Einholung und Ausstellung der Pässe zuständig waren. Der Gründer des Rettungskomitees RELICO nennt bestimmte Personen, für die Reisepässe ausgestellt wurden und schreibt, dass ganze Familien über die Verleihung der Staatsangehörigkeit und den Versand des Dokuments zu informieren sind. Der Schriftverkehr schildert eine ständige Zusammenarbeit. In einigen Briefen wird um Berichtigung der Dokumente gebeten. So zeugen sie auch von einer großen Genauigkeit, die von den Diplomaten aufgebracht werden musste.

In der Sammlung über die Gesandtschaft der Republik Polen in Bern, die im Archiv Neuer Akten in Warschau aufbewahrt wird, befindet sich ein besonderes Dankschreiben vom 2. Januar 1945, welches über das Auswärtige Amt der polnischen Regierung in London an die polnischen Diplomaten in der Schweiz für ihren Einsatz für die jüdische Bevölkerung gerichtet wurde. Dieses Schreiben wurde durch den Parteivorsitzenden von Agudat Israel in Großbritannien, Harry A. Goodman, unterzeichnet. Die polnische Regierung sandte dieses Schreiben an alle polnischen Einrichtungen, zu Informationszwecken ebenso wie für den Gebrauch im Kontakt mit jüdischen Organisationen und angesehenen Vertretern der jüdischen Bevölkerung. Es wurde dabei betont, dieses Schreiben nicht unachtsam zu verwenden, denn die Rettungsaktion der Gesandtschaft in Bern war damals noch nicht abgeschlossen.

<p>KOPIE.<br />
Agudas Israel Weltorganisation.</p>
<p>London, den 2. Januar 1945<br />
Sehr geehrter Herr Doktor Lachs,</p>
<p>	in dem an uns gerichteten Brief informierte uns unsere Schweizer Filiale über die sehr aktive Arbeit zur Unterstützung und Rettung, die Ihre Kollegen in Bern unternommen haben:<br />
			der Berater der Gesandtschaft Ryniewicz,<br />
			Dr. Juliusz Kühl, Attaché für Flüchtlinge<br />
			der polnische Minister Aleksander Ładoś<br />
			Konsul Rokicki<br />
	Ohne ihr Engagement wäre es nicht möglich gewesen, diese Arbeit zu beenden und damit hunderte von polnischen Juden zu retten.<br />
	Ich richte mich deswegen im Namen des Vorstandes an Sie, um Ihnen unsere aufrichtige Anerkennung für diese Bemühungen auszurichten. Ich bin davon überzeugt, dass Sie diese Worte an Ihre Kollegen weiterleiten werden.</p>
<p>							/unterschrieben/ H. A. Goodman</p>
<p>(Pl) Dank an die Agudath Israel Weltorganisation für die Unterstützung der Reisepass-Aktion<br />
<small>Archiwum Akt Nowych 2_495_0_562_0004</small></p>

KOPIE.
Agudas Israel Weltorganisation.

London, den 2. Januar 1945
Sehr geehrter Herr Doktor Lachs,

in dem an uns gerichteten Brief informierte uns unsere Schweizer Filiale über die sehr aktive Arbeit zur Unterstützung und Rettung, die Ihre Kollegen in Bern unternommen haben:
der Berater der Gesandtschaft Ryniewicz,
Dr. Juliusz Kühl, Attaché für Flüchtlinge
der polnische Minister Aleksander Ładoś
Konsul Rokicki
Ohne ihr Engagement wäre es nicht möglich gewesen, diese Arbeit zu beenden und damit hunderte von polnischen Juden zu retten.
Ich richte mich deswegen im Namen des Vorstandes an Sie, um Ihnen unsere aufrichtige Anerkennung für diese Bemühungen auszurichten. Ich bin davon überzeugt, dass Sie diese Worte an Ihre Kollegen weiterleiten werden.

/unterschrieben/ H. A. Goodman

(Pl) Dank an die Agudath Israel Weltorganisation für die Unterstützung der Reisepass-Aktion
Archiwum Akt Nowych 2_495_0_562_0004

<p>Generalkonsulat der Republik Polen						20. April 1943<br />
Sehr geehrter Herr Konsul Rokicki						22, Rue des Paquis<br />
in Bern</p>
<p>Sehr geehrter Herr Konsul,<br />
	ich danke vielmals für die schnelle Erledigung der Angelegenheit und bitte mir zu glauben, dass Ihr Verständnis für die Wichtigkeit und Dringlichkeit dieser Angelegenheit wertgeschätzt wird.<br />
	Im Anhang schicke ich Ihnen zwei nicht verwendete Briefe sowie fünf weitere Briefe, in denen es zwar nur kleine Fehler gibt, sie aber dennoch korrigiert werden müssten. Ich würde dies selber machen, wenn nicht meine Schreibmaschine, die über einen anderen Font verfügt. Ich bitte also sehr um die Korrektur und schnellstmögliche Zusendung.<br />
1)	Statt Eva Halpern und Familie sollte stehen – Fräulein Eva Halpern<br />
2)	Statt Mina Herman und Familie – Frl. Mina Herman<br />
3)	Statt Frau Calka Feldman – Herr Calka Feldman<br />
4)	Statt Hana Rubin sollte a/Bug stehen und nicht a/BUck<br />
5)	Statt Chil Mayer Rotblat sollte stehen – Chil Majer Rotblat.<br />
Die Fotokopien der Briefe für die Pässe sende ich getrennt.<br />
Mit herzlichen Grüßen<br />
								Dr. A Silberschein<br />
P.S. Im Anhang 17 Fotokopien von Briefen für die Pässe<br />
Die Fotokopien von Herrn Deneygier habe ich durch ein Versehen nicht erhalten. Ich erhalte sie morgen und werde sie auch morgen zusenden.<br />
24 Anh.</p>
<p>(Pl) Korrespondenz zwischen dem Konsulbeamten Rokicki und Abraham Silberschein betreffs Änderungen an den ausgestellten Pässen<br />
<small>Yad Vashem M20_64_01_13</small></p>

Generalkonsulat der Republik Polen 20. April 1943
Sehr geehrter Herr Konsul Rokicki 22, Rue des Paquis
in Bern

Sehr geehrter Herr Konsul,
ich danke vielmals für die schnelle Erledigung der Angelegenheit und bitte mir zu glauben, dass Ihr Verständnis für die Wichtigkeit und Dringlichkeit dieser Angelegenheit wertgeschätzt wird.
Im Anhang schicke ich Ihnen zwei nicht verwendete Briefe sowie fünf weitere Briefe, in denen es zwar nur kleine Fehler gibt, sie aber dennoch korrigiert werden müssten. Ich würde dies selber machen, wenn nicht meine Schreibmaschine, die über einen anderen Font verfügt. Ich bitte also sehr um die Korrektur und schnellstmögliche Zusendung.
1) Statt Eva Halpern und Familie sollte stehen – Fräulein Eva Halpern
2) Statt Mina Herman und Familie – Frl. Mina Herman
3) Statt Frau Calka Feldman – Herr Calka Feldman
4) Statt Hana Rubin sollte a/Bug stehen und nicht a/BUck
5) Statt Chil Mayer Rotblat sollte stehen – Chil Majer Rotblat.
Die Fotokopien der Briefe für die Pässe sende ich getrennt.
Mit herzlichen Grüßen
Dr. A Silberschein
P.S. Im Anhang 17 Fotokopien von Briefen für die Pässe
Die Fotokopien von Herrn Deneygier habe ich durch ein Versehen nicht erhalten. Ich erhalte sie morgen und werde sie auch morgen zusenden.
24 Anh.

(Pl) Korrespondenz zwischen dem Konsulbeamten Rokicki und Abraham Silberschein betreffs Änderungen an den ausgestellten Pässen
Yad Vashem M20_64_01_13

<p>27. Mai 1943<br />
22, Rue des Paquis.<br />
Sehr geehrter Herr Konsul,<br />
	im Anhang schicke ich Ihnen zwei Listen mit der höflichen Bitte, die Pässe und Briefe für die Personen aus der Liste auszustellen.<br />
	Morgen nach dem Mittagessen werde ich nach Bern reisen und wäre Ihnen sehr verbunden, wenn Sie so gnädig wären, für mich diese Dokumente vorzubereiten, sodass ich sie abends abholen kann.<br />
	Ich danke im Voraus und verbleibe mit wahrhaftigen Respekt hochachtungsvoll</p>
<p>Dr. A. Silberschein </p>
<p>(Pl) Anfrage von Abraham Silberschein zur Ausstellung von Pässen<br />
<small>Yad Vashem M20_64_01_20</small></p>

27. Mai 1943
22, Rue des Paquis.
Sehr geehrter Herr Konsul,
im Anhang schicke ich Ihnen zwei Listen mit der höflichen Bitte, die Pässe und Briefe für die Personen aus der Liste auszustellen.
Morgen nach dem Mittagessen werde ich nach Bern reisen und wäre Ihnen sehr verbunden, wenn Sie so gnädig wären, für mich diese Dokumente vorzubereiten, sodass ich sie abends abholen kann.
Ich danke im Voraus und verbleibe mit wahrhaftigen Respekt hochachtungsvoll

Dr. A. Silberschein

(Pl) Anfrage von Abraham Silberschein zur Ausstellung von Pässen
Yad Vashem M20_64_01_20

<p>10. Juni 1943<br />
	22, Rue de Paquis.<br />
Sehr geehrter Herr K. Rokicki<br />
Generalkonsul der Republik Polen<br />
in Bern.</p>
<p>Sehr geehrter Herr Konsul,<br />
	Bezug nehmend auf unser heutiges Telefongespräch sende ich Ihnen im Anhang die Fotografien folgender Personen zu, für die ich höflichst um die Ausstellung der Dokumente bitte:<br />
1/. H. Marcin Cymerman und seine Frau Leonia, wobei ich darum bitte, sie dem Dokument der Tochter Halina hinzuzufügen, von der ich Ihnen bereits die Fotografie zugesandt habe.<br />
2/. Die Fotografien von H. Janusz Cymerman und seiner Ehefrau Ruth, geb. Landau.<br />
3/. Die Fotografien von Icek-Wolf, seiner Ehefrau Rywka Barndel, der Kinder Aron, Szyja, Frymeta Chana, Józef und Mina Wygodzki.<br />
4/. Die Fotografien von Brysz Sara und Tochter Janina.<br />
5/. Bitte um Ausstellung einer Liste für Herrn Henryk Motyla mit Familie und Zusendung an folgende Adresse:<br />
	Maria Krążelewska<br />
	Warschau<br />
	Poste-Restante<br />
	Post Amt C1.</p>
<p>	Ich danke Ihnen im Voraus für die Erledigung dieser Bitte und verbleibe hochachtungsvoll.</p>
<p>6/. Bitte um Zusendung eines Briefes an LEIBLER Herman<br />
Dr. A. Silberschein</p>
<p>(Pl) Anfrage von Abraham Silberschein zur Ausstellung von Pässen<br />
<small>Yad Vashem M20_64_01_22</small></p>

10. Juni 1943
22, Rue de Paquis.
Sehr geehrter Herr K. Rokicki
Generalkonsul der Republik Polen
in Bern.

Sehr geehrter Herr Konsul,
Bezug nehmend auf unser heutiges Telefongespräch sende ich Ihnen im Anhang die Fotografien folgender Personen zu, für die ich höflichst um die Ausstellung der Dokumente bitte:
1/. H. Marcin Cymerman und seine Frau Leonia, wobei ich darum bitte, sie dem Dokument der Tochter Halina hinzuzufügen, von der ich Ihnen bereits die Fotografie zugesandt habe.
2/. Die Fotografien von H. Janusz Cymerman und seiner Ehefrau Ruth, geb. Landau.
3/. Die Fotografien von Icek-Wolf, seiner Ehefrau Rywka Barndel, der Kinder Aron, Szyja, Frymeta Chana, Józef und Mina Wygodzki.
4/. Die Fotografien von Brysz Sara und Tochter Janina.
5/. Bitte um Ausstellung einer Liste für Herrn Henryk Motyla mit Familie und Zusendung an folgende Adresse:
Maria Krążelewska
Warschau
Poste-Restante
Post Amt C1.

Ich danke Ihnen im Voraus für die Erledigung dieser Bitte und verbleibe hochachtungsvoll.

6/. Bitte um Zusendung eines Briefes an LEIBLER Herman
Dr. A. Silberschein

(Pl) Anfrage von Abraham Silberschein zur Ausstellung von Pässen
Yad Vashem M20_64_01_22

<p>27.07.1943</p>
<p>Sehr geehrter Herr K. Rokicki<br />
Generalkonsul der Republik Polen<br />
in Bern.</p>
<p>Sehr geehrter Herr Konsul,<br />
im Anhang schicke ich Ihnen die Personalien und Fotografien der Familie ABRAHAM mit der höflichen Bitte, für diese Familie Dokumente auszustellen.<br />
Ich wäre Ihnen sehr verbunden, wenn sie so freundlich wären, die Familie Abraham telegrafisch zu informieren, dass die Staatsbürgerschaft ihnen erteilt worden ist und dass die Dokumente versendet wurden.<br />
	Die Adresse der Familie Abraham ist wie folgt:<br />
KAMP WESTERBORK, Bar. 61<br />
Post HOOGHALEN /DRENTE/, Holland.</p>
<p>	Ich danke im Voraus und verbleibe hochachtungsvoll.</p>
<p>			i. V. Dr. A. Silberschein</p>
<p>(Pl) Anfrage von Abraham Silberschein zur Ausstellung von Pässen<br />
<small>Yad Vashem M20_64_01_32</small></p>

27.07.1943

Sehr geehrter Herr K. Rokicki
Generalkonsul der Republik Polen
in Bern.

Sehr geehrter Herr Konsul,
im Anhang schicke ich Ihnen die Personalien und Fotografien der Familie ABRAHAM mit der höflichen Bitte, für diese Familie Dokumente auszustellen.
Ich wäre Ihnen sehr verbunden, wenn sie so freundlich wären, die Familie Abraham telegrafisch zu informieren, dass die Staatsbürgerschaft ihnen erteilt worden ist und dass die Dokumente versendet wurden.
Die Adresse der Familie Abraham ist wie folgt:
KAMP WESTERBORK, Bar. 61
Post HOOGHALEN /DRENTE/, Holland.

Ich danke im Voraus und verbleibe hochachtungsvoll.

i. V. Dr. A. Silberschein

(Pl) Anfrage von Abraham Silberschein zur Ausstellung von Pässen
Yad Vashem M20_64_01_32

VERHÖRPROTOKOLLE

Weil die schweizerische Polizei die Verletzung des diplomatischen Protokolls festgestellt hatte, bestehend in der unberechtigten Ausstellung von Visen und Reisepässen, wurden auf dieser Grundlage Ermittlungen gegen den Honorarkonsul Paraguays in Bern, Rudolf Hügli, eingeleitet. Während dieser Ermittlungen sagten u. a. Juliusz Kühl, Abraham Silberschein, Funny Hirsh und Chaim Eiss aus. Dank ihren Erklärungen können die Abläufe der Reisepass-Aktion besser nachvollzogen werden und sie weisen zugleich auf die erhebliche Beteiligung der polnischen Gesandtschaft hin.

weiterlesen
<p>1. September </p>
<p>SILBBERSCHEIN Adolf Henryk, Sohn von Jacob und Anna, geborene POLTURAK, geboren am 30. März 1882 in Lemberg (Polen), Pole, Anwalt, ledig, wohnhaft Rue des Pâquis, 22.-</p>
<p>Ich bin in Lemberg (Polen) geboren. Mein Vater war Zahnarzt. Ich habe in Lemberg und in Wien studiert und einen Doktortitel der Rechtswissenschaften sowie der Philosophie erworben. Dann eröffnete ich eine Anwaltskanzlei in Lemberg und verließ diese Stadt und meine Anwaltskanzlei am 9. August 1939 in Richtung Genf, wo ich als Delegierter für einen der polnischen Kreise des Zionistischen Kongresses anwesend sein sollte.<br />
In Polen war ich politisch engagiert. Ich war für die nationale jüdische Partei Mitglied des polnischen Landtags. Ich habe verschiedene Ämter in offiziellen Organisationen mit wirtschaftlichem Charakter ausgefüllt, andererseits habe ich mich viel mit den israelitischen Kreisen in Polen befasst.<br />
Meine Kanzlei in Lemberg befand sich in der Straße Trybunalska Nr. 1, meine Wohnung befand sich unter derselben Adresse. Ich befand mich in einer gutsituierten Position.<br />
Als ich in die Schweiz kam, hatte ich ungefähr 6000.- Schweizer Franken bei mir. Der Krieg brach am 2. September 1939 aus und meine Heimat wurde besetzt. Ich habe um Erlaubnis gebeten, in der Schweiz zu bleiben, und diese Erlaubnis erhalten. Ich erhielt die Erlaubnis, mit der Palästinensischen Autonomiebehörde zusammenzuarbeiten und Hilfe für Polen zu organisieren.<br />
Vor dem gegenwärtigen Krieg war ich Delegierter des Jüdischen Weltkongresses in Paris und Genf. Von diesem Kongress </p>
<p>[handwritten signature:] Silberschein</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Schweizerisches Bundesarchiv, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4</small></p>

1. September

SILBBERSCHEIN Adolf Henryk, Sohn von Jacob und Anna, geborene POLTURAK, geboren am 30. März 1882 in Lemberg (Polen), Pole, Anwalt, ledig, wohnhaft Rue des Pâquis, 22.-

Ich bin in Lemberg (Polen) geboren. Mein Vater war Zahnarzt. Ich habe in Lemberg und in Wien studiert und einen Doktortitel der Rechtswissenschaften sowie der Philosophie erworben. Dann eröffnete ich eine Anwaltskanzlei in Lemberg und verließ diese Stadt und meine Anwaltskanzlei am 9. August 1939 in Richtung Genf, wo ich als Delegierter für einen der polnischen Kreise des Zionistischen Kongresses anwesend sein sollte.
In Polen war ich politisch engagiert. Ich war für die nationale jüdische Partei Mitglied des polnischen Landtags. Ich habe verschiedene Ämter in offiziellen Organisationen mit wirtschaftlichem Charakter ausgefüllt, andererseits habe ich mich viel mit den israelitischen Kreisen in Polen befasst.
Meine Kanzlei in Lemberg befand sich in der Straße Trybunalska Nr. 1, meine Wohnung befand sich unter derselben Adresse. Ich befand mich in einer gutsituierten Position.
Als ich in die Schweiz kam, hatte ich ungefähr 6000.- Schweizer Franken bei mir. Der Krieg brach am 2. September 1939 aus und meine Heimat wurde besetzt. Ich habe um Erlaubnis gebeten, in der Schweiz zu bleiben, und diese Erlaubnis erhalten. Ich erhielt die Erlaubnis, mit der Palästinensischen Autonomiebehörde zusammenzuarbeiten und Hilfe für Polen zu organisieren.
Vor dem gegenwärtigen Krieg war ich Delegierter des Jüdischen Weltkongresses in Paris und Genf. Von diesem Kongress

[handwritten signature:] Silberschein

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Schweizerisches Bundesarchiv, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4

<p>wurde ich zum Mitglied des Verwaltungsrats ernannt. In dieser Eigenschaft habe ich kurz nach Kriegsbeginn an der Schaffung eines Hilfskomitees für die vom Krieg betroffene jüdische Bevölkerung mitgewirkt. Dieses  Komitee könnte man als eine Abteilung des Jüdischen Weltkongresses betrachten.</p>
<p>Dieses Hilfskomitee nennt sich „RELICO“, eine Abkürzung für „Relief Committee“. Der Sitz des Komitees befindet sich im Hotel Bellevue in Genf. Professor GUGGENHEIM, Paul, mit Sitz in der Avenue Beau Séjour 23, betätigt sich ebenfalls für das „RELICO“ - Komitee. Sekretär ist Hr. Gerhardt RIEGNER mit Wohnsitz in Florissant. (Ich erinnere mich nicht an seine genaue Adresse, sie kann beim Komitee erfragt werden, das die Telefonnummer 2.81.24 hat.)</p>
<p>D.				Heute haben wir Ihr Büro in der Rue Gautier Nr. 7 sowie Ihre Wohnung aufgesucht. Wir haben eine große Anzahl neuer Reisepässe aus verschiedenen Ländern Südamerikas gefunden, die kürzlich in der Schweiz ausgestellt wurden. Bitte erklären Sie uns vollständig und wahrheitsgemäß, was Sie mit diesen Pässen machen.</p>
<p>R.			Ich hatte vor ein paar Monaten ein Treffen in Bern, in der polnischen Gesandtschaft, mit Hr. Ryniewicz, dem 1. Sekretär der Gesandtschaft, und mit Hr. Rokicki, dem Leiter der Konsularabteilung in Bern. Diese Herren haben mich darauf aufmerksam gemacht, dass einige Leute in der Schweiz sich mit der Ausstellung von Pässen aus südamerikanischen Ländern an Polen befassen, die sich in verschiedenen von Deutschland besetzten Ländern befinden. Mit diesen Pässen könnten die Betroffenen eine Verbesserung ihrer Umstände erreichen.<br />
Es läge ein regelrechter „Schwarzmarkt“ für Pässe vor und diese Herren der Gesandtschaft drückten ihren Wunsch an mich aus, für diese Sache die Verantwortung zu übernehmen, und ich akzeptierte das im Namen von „RELICO“. Dadurch konnte vermieden werden, dass die Interessenten große Summen zahlen mussten. Ich kann sagen, dass 80 % der Pässe auf Kosten des Jüdischen Weltkongresses bezahlt wurden.<br />
Ich habe mich mit Herrn Rokicki von der Konsularabteilung der Gesandtschaft Polens in Bern in Verbindung gesetzt, der</p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4</small></p>

wurde ich zum Mitglied des Verwaltungsrats ernannt. In dieser Eigenschaft habe ich kurz nach Kriegsbeginn an der Schaffung eines Hilfskomitees für die vom Krieg betroffene jüdische Bevölkerung mitgewirkt. Dieses Komitee könnte man als eine Abteilung des Jüdischen Weltkongresses betrachten.

Dieses Hilfskomitee nennt sich „RELICO“, eine Abkürzung für „Relief Committee“. Der Sitz des Komitees befindet sich im Hotel Bellevue in Genf. Professor GUGGENHEIM, Paul, mit Sitz in der Avenue Beau Séjour 23, betätigt sich ebenfalls für das „RELICO“ - Komitee. Sekretär ist Hr. Gerhardt RIEGNER mit Wohnsitz in Florissant. (Ich erinnere mich nicht an seine genaue Adresse, sie kann beim Komitee erfragt werden, das die Telefonnummer 2.81.24 hat.)

D. Heute haben wir Ihr Büro in der Rue Gautier Nr. 7 sowie Ihre Wohnung aufgesucht. Wir haben eine große Anzahl neuer Reisepässe aus verschiedenen Ländern Südamerikas gefunden, die kürzlich in der Schweiz ausgestellt wurden. Bitte erklären Sie uns vollständig und wahrheitsgemäß, was Sie mit diesen Pässen machen.

R. Ich hatte vor ein paar Monaten ein Treffen in Bern, in der polnischen Gesandtschaft, mit Hr. Ryniewicz, dem 1. Sekretär der Gesandtschaft, und mit Hr. Rokicki, dem Leiter der Konsularabteilung in Bern. Diese Herren haben mich darauf aufmerksam gemacht, dass einige Leute in der Schweiz sich mit der Ausstellung von Pässen aus südamerikanischen Ländern an Polen befassen, die sich in verschiedenen von Deutschland besetzten Ländern befinden. Mit diesen Pässen könnten die Betroffenen eine Verbesserung ihrer Umstände erreichen.
Es läge ein regelrechter „Schwarzmarkt“ für Pässe vor und diese Herren der Gesandtschaft drückten ihren Wunsch an mich aus, für diese Sache die Verantwortung zu übernehmen, und ich akzeptierte das im Namen von „RELICO“. Dadurch konnte vermieden werden, dass die Interessenten große Summen zahlen mussten. Ich kann sagen, dass 80 % der Pässe auf Kosten des Jüdischen Weltkongresses bezahlt wurden.
Ich habe mich mit Herrn Rokicki von der Konsularabteilung der Gesandtschaft Polens in Bern in Verbindung gesetzt, der

[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4

<p>für die Übergabe von Pässen aus Paraguay verantwortlich war und nach wie vor verantwortlich ist.<br />
Ich erhielt ungefähr zwanzig Pässe aus Peru, die mir vom Generalkonsul von Peru in Genf, Herrn Barreto, ausgehändigt wurden. Für diese Pässe gab ich ihm 10.000.- bis 12.000.- Franken.<br />
Ich habe ungefähr 60 Pässe aus Haiti von Hr. BRUNNER, Generalkonsul von Haiti in Zürich, erhalten. Ich gab ihm als Gegenleistung ungefähr CHF 30.000.-. Diese Pässe sind in Bern bei der Schweizerischen Bankgesellschaft hinterlegt.<br />
Ich erhielt ungefähr 70 bis 80 Pässe aus Honduras von Hr. BAUER, Generalkonsul von Honduras in Bern. Ich habe ca. 15.000.- bis 20.000.- Franken aufgewendet.<br />
Pässe aus anderen Ländern habe ich nicht bekommen. Sobald ich im Besitz eines Passes war, ließ ich ihn im Namen der Person, die sich in einem besetzten Land befand, fotokopieren und schickte ihn in fotokopierter Form an die betroffene Person, wobei ich den Pass in meinem Besitz behielt.<br />
Die betroffene Person, die von den deutschen Besatzungsbehörden aufgrund der Fotokopie des Reisepasses als Staatsangehörige des auf dem Reisepass angegebenen südamerikanischen Landes anerkannt worden war, wurde dann als Staatsangehörige dieses Landes interniert und nicht mehr wie andere Polen deportiert. Ich muss sagen, dass der Unterschied in der Behandlung enorm war, und man kann sogar behaupten, dass Betroffene auf diese Weise oft dem Tod entkommen sind.<br />
Ich habe mich den verschiedenen Konsuln gegenüber verpflichtet:<br />
1)	dass die Interessenten in den interessierten südamerikanischen  Staaten kein Staatsbürgerschaftsrecht erhalten.<br />
2) 	die originalen Pässe in  meinem Besitz zu bewahren<br />
3)	die Pässe unmittelbar nach Ende des Krieges zu vernichten.<br />
Ich möchte darauf hinweisen, dass ich mich lediglich für wohltätige Zwecke mit dieser Angelegenheit des Passhandels befasst habe, und zwar in vollständiger und ausdrücklicher Zusammenarbeit mit den polnischen diplomatischen Behörden in der Schweiz.<br />
Nie habe ich jemandem einen Pass ausgestellt, der sich in der Schweiz befand. Das Geld </p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4</small></p>

für die Übergabe von Pässen aus Paraguay verantwortlich war und nach wie vor verantwortlich ist.
Ich erhielt ungefähr zwanzig Pässe aus Peru, die mir vom Generalkonsul von Peru in Genf, Herrn Barreto, ausgehändigt wurden. Für diese Pässe gab ich ihm 10.000.- bis 12.000.- Franken.
Ich habe ungefähr 60 Pässe aus Haiti von Hr. BRUNNER, Generalkonsul von Haiti in Zürich, erhalten. Ich gab ihm als Gegenleistung ungefähr CHF 30.000.-. Diese Pässe sind in Bern bei der Schweizerischen Bankgesellschaft hinterlegt.
Ich erhielt ungefähr 70 bis 80 Pässe aus Honduras von Hr. BAUER, Generalkonsul von Honduras in Bern. Ich habe ca. 15.000.- bis 20.000.- Franken aufgewendet.
Pässe aus anderen Ländern habe ich nicht bekommen. Sobald ich im Besitz eines Passes war, ließ ich ihn im Namen der Person, die sich in einem besetzten Land befand, fotokopieren und schickte ihn in fotokopierter Form an die betroffene Person, wobei ich den Pass in meinem Besitz behielt.
Die betroffene Person, die von den deutschen Besatzungsbehörden aufgrund der Fotokopie des Reisepasses als Staatsangehörige des auf dem Reisepass angegebenen südamerikanischen Landes anerkannt worden war, wurde dann als Staatsangehörige dieses Landes interniert und nicht mehr wie andere Polen deportiert. Ich muss sagen, dass der Unterschied in der Behandlung enorm war, und man kann sogar behaupten, dass Betroffene auf diese Weise oft dem Tod entkommen sind.
Ich habe mich den verschiedenen Konsuln gegenüber verpflichtet:
1) dass die Interessenten in den interessierten südamerikanischen Staaten kein Staatsbürgerschaftsrecht erhalten.
2) die originalen Pässe in  meinem Besitz zu bewahren
3) die Pässe unmittelbar nach Ende des Krieges zu vernichten.
Ich möchte darauf hinweisen, dass ich mich lediglich für wohltätige Zwecke mit dieser Angelegenheit des Passhandels befasst habe, und zwar in vollständiger und ausdrücklicher Zusammenarbeit mit den polnischen diplomatischen Behörden in der Schweiz.
Nie habe ich jemandem einen Pass ausgestellt, der sich in der Schweiz befand. Das Geld

[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4

<p>für den Kauf der Pässe stammt aus verschiedenen Quellen, darunter dem Palästinensischen Komitee in Jerusalem, dem Komitee des Jüdischen Weltkongresses in New York, anderen jüdischen Organisationen in New York, Istanbul sowie Einzelpersonen in den USA und der Schweiz.</p>
<p>D.	Bitte teilen Sie uns alles mit, was Sie über Personen wissen, die sich in der Schweiz und außerhalb Ihrer Organisation mit dem Handel von Pässen befasst haben.</p>
<p>R.	Ich weiß, dass ein gewisser SAIDE aus Lausanne Pässe geschmuggelt hat. Ich weiß nichts Genaues über diesen Fall. Ich weiß auch, dass die Bundesbehörden bereits strafrechtliche Schritte gegen die Hrn. EIS Ch., wohnhaft in Zürich, SCHWARZBAUM.A. in Lausanne eingeleitet haben. Die beiden letztgenannten waren in Zusammenarbeit mit der polnischen Gesandtschaft in Bern tätig. Es gab den Fall eines gewissen BOTSCHKO in Montreux, aber ich habe keine Einzelheiten zu seiner Tätigkeit. Mehr weiß ich nicht.</p>
<p>D.	Haben Sie zu den in Umlauf gebrachten Pässen südamerikanischer Länder noch etwas anzumerken?</p>
<p>R.	Die Gesandtschaft der USA in Bern teilte der polnischen Gesandtschaft vor einiger Zeit mit, dass sie nicht glücklich über den Passhandel sei. Also wandte sich Herr RYNIEWICZ im Namen der polnischen Gesandtschaft an die Amerikaner. Anschließend wurde ich zusammen mit Herrn EIS aus Zürich angewiesen, der Gesandtschaft der Vereinigten Staaten unsere Vorgehensweise in allen Einzelheiten zu erläutern. Der Beamte, der uns im Namen des Ministers empfing, hat die polnische Sicht der Dinge übernommen.<br />
			Wir haben dann telegrafisch Schritte in den Vereinigten Staaten eingeleitet, damit diese Angelegenheit von den amerikanischen Behörden wohlwollend behandelt werde und andererseits die verschiedenen Staaten Südamerikas mehr Pässe zur Verfügung stellten.<br />
			In Bezug auf die peruanischen Pässe möchte ich ausdrücklich festhalten, dass ich den Generalkonsul von Peru in Genf, Herrn Barreto, gebeten habe, sich mit seiner Gesandtschaft in Bern abzustimmen. Er antwortete: „Das ist meine Sache, das geht Sie nichts an.“</p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4</small></p>

für den Kauf der Pässe stammt aus verschiedenen Quellen, darunter dem Palästinensischen Komitee in Jerusalem, dem Komitee des Jüdischen Weltkongresses in New York, anderen jüdischen Organisationen in New York, Istanbul sowie Einzelpersonen in den USA und der Schweiz.

D. Bitte teilen Sie uns alles mit, was Sie über Personen wissen, die sich in der Schweiz und außerhalb Ihrer Organisation mit dem Handel von Pässen befasst haben.

R. Ich weiß, dass ein gewisser SAIDE aus Lausanne Pässe geschmuggelt hat. Ich weiß nichts Genaues über diesen Fall. Ich weiß auch, dass die Bundesbehörden bereits strafrechtliche Schritte gegen die Hrn. EIS Ch., wohnhaft in Zürich, SCHWARZBAUM.A. in Lausanne eingeleitet haben. Die beiden letztgenannten waren in Zusammenarbeit mit der polnischen Gesandtschaft in Bern tätig. Es gab den Fall eines gewissen BOTSCHKO in Montreux, aber ich habe keine Einzelheiten zu seiner Tätigkeit. Mehr weiß ich nicht.

D. Haben Sie zu den in Umlauf gebrachten Pässen südamerikanischer Länder noch etwas anzumerken?

R. Die Gesandtschaft der USA in Bern teilte der polnischen Gesandtschaft vor einiger Zeit mit, dass sie nicht glücklich über den Passhandel sei. Also wandte sich Herr RYNIEWICZ im Namen der polnischen Gesandtschaft an die Amerikaner. Anschließend wurde ich zusammen mit Herrn EIS aus Zürich angewiesen, der Gesandtschaft der Vereinigten Staaten unsere Vorgehensweise in allen Einzelheiten zu erläutern. Der Beamte, der uns im Namen des Ministers empfing, hat die polnische Sicht der Dinge übernommen.
Wir haben dann telegrafisch Schritte in den Vereinigten Staaten eingeleitet, damit diese Angelegenheit von den amerikanischen Behörden wohlwollend behandelt werde und andererseits die verschiedenen Staaten Südamerikas mehr Pässe zur Verfügung stellten.
In Bezug auf die peruanischen Pässe möchte ich ausdrücklich festhalten, dass ich den Generalkonsul von Peru in Genf, Herrn Barreto, gebeten habe, sich mit seiner Gesandtschaft in Bern abzustimmen. Er antwortete: „Das ist meine Sache, das geht Sie nichts an.“

[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4

<p>D.	In welcher Verbindung stehen Sie zu Herrn GAFENCO, dem ehemaligen rumänischen Außenminister?</p>
<p>R.	Ich habe mich mit ihm über die Politik in Europa nach dem Krieg ausgetauscht. Über Passangelegenheiten habe ich mit ihm nie gesprochen.</p>
<p>D.	Haben Sie noch etwas hinzuzufügen?</p>
<p>R.	Ich stelle die von mir angegebenen Zahlen unter Vorbehalt, sowohl die Anzahl der Pässe als auch die gezahlten Beträge. Aus den Aufzeichnungen und Abrechnungen müsste eine Zusammenfassung erstellt werden, um die genauen Zahlen zu erhalten. Ich habe kein sehr gutes Zahlengedächtnis.</p>
<p>Nach Durchsicht bestätigt und gezeichnet:</p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] SILBERSCHEIN</p>
<p>Aussage aufgenommen von<br />
Inspektor MORETTI.-</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4</small></p>

D. In welcher Verbindung stehen Sie zu Herrn GAFENCO, dem ehemaligen rumänischen Außenminister?

R. Ich habe mich mit ihm über die Politik in Europa nach dem Krieg ausgetauscht. Über Passangelegenheiten habe ich mit ihm nie gesprochen.

D. Haben Sie noch etwas hinzuzufügen?

R. Ich stelle die von mir angegebenen Zahlen unter Vorbehalt, sowohl die Anzahl der Pässe als auch die gezahlten Beträge. Aus den Aufzeichnungen und Abrechnungen müsste eine Zusammenfassung erstellt werden, um die genauen Zahlen zu erhalten. Ich habe kein sehr gutes Zahlengedächtnis.

Nach Durchsicht bestätigt und gezeichnet:

[eigenhändige Unterschrift:] SILBERSCHEIN

Aussage aufgenommen von
Inspektor MORETTI.-

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#4

<p>2. September </p>
<p>SILBBERSCHEIN Adolf Henryk, bereits angehört,<br />
Derzeit inhaftiert im Gefängnis von St. Antoine.-</p>
<p>Fortsetzung der Anhörung von Hr. SILBERSCHEIN. </p>
<p>D. 	Wie hoch war der Preis, den Sie für einen Reisepass verlangt haben?<br />
R. 	Der Preis hat variiert. Zu Beginn bezahlte ich die Pässe von Paraguay, die mir Hr. Rokicki von der Konsularabteilung der polnischen Gesandtschaft in Bern übergab, zum Preis von CHF 1.000.- bis 1.200.- pro Pass. Hinzu kamen die Kosten für Fotokopie und Versand, sodass ich für einen Reisepass zwischen CHF 1.100.- bis 1.300.- verlangte. Danach ist der Preis für die Reisepässe gesunken und aktuell bezahle ich für die Pässe von Paraguay CHF 550.-.<br />
Anschließend erhielt ich Pässe aus Honduras zu verschiedenen Preisen zwischen CHF 1.000.- und 200.<br />
Die Pässe von Peru belaufen sich, wenn ich mich nicht irre, auf ca. CHF 800.-.<br />
Pässe für Haiti erhalte ich für zwischen CHF 550.- und 650.-. Diesbezüglich muss ich hinzufügen, dass der Generalkonsul von Haiti in Zürich, Hr. BRUNNER, die folgenden Summen verlangt hat: </p>
<p>1 einzelne Person		CHF 550.-<br />
1 Paar				CHF 650.-<br />
und für jedes Kind über 16 Jahren einen neuen Pass für CHF 550,-   pro Person. </p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5</small></p>

2. September

SILBBERSCHEIN Adolf Henryk, bereits angehört,
Derzeit inhaftiert im Gefängnis von St. Antoine.-

Fortsetzung der Anhörung von Hr. SILBERSCHEIN.

D. Wie hoch war der Preis, den Sie für einen Reisepass verlangt haben?
R. Der Preis hat variiert. Zu Beginn bezahlte ich die Pässe von Paraguay, die mir Hr. Rokicki von der Konsularabteilung der polnischen Gesandtschaft in Bern übergab, zum Preis von CHF 1.000.- bis 1.200.- pro Pass. Hinzu kamen die Kosten für Fotokopie und Versand, sodass ich für einen Reisepass zwischen CHF 1.100.- bis 1.300.- verlangte. Danach ist der Preis für die Reisepässe gesunken und aktuell bezahle ich für die Pässe von Paraguay CHF 550.-.
Anschließend erhielt ich Pässe aus Honduras zu verschiedenen Preisen zwischen CHF 1.000.- und 200.
Die Pässe von Peru belaufen sich, wenn ich mich nicht irre, auf ca. CHF 800.-.
Pässe für Haiti erhalte ich für zwischen CHF 550.- und 650.-. Diesbezüglich muss ich hinzufügen, dass der Generalkonsul von Haiti in Zürich, Hr. BRUNNER, die folgenden Summen verlangt hat:

1 einzelne Person CHF 550.-
1 Paar CHF 650.-
und für jedes Kind über 16 Jahren einen neuen Pass für CHF 550,- pro Person.

[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5

<p>Für eine Familie war der Erwerb von Pässen aus Haiti am teuersten, sodass ich für Familien Pässe aus einem anderen südamerikanischen Land vorgezogen habe. Der Preis für die Pässe wurde auf Grundlage des Kaufpreises zuzüglich Versandkosten und einer frei wählbaren Nachgebühr festgelegt, wodurch eine gewisse Anzahl von Pässen kostenlos ausgestellt werden konnte.<br />
D.	Bitte teilen Sie uns mit, welche Banken im In- und Ausland Ihre Gelder halten und wie hoch der hinterlegte Betrag ist.<br />
R.	Ich habe Geld in Polen, aber ich weiß nicht, was daraus geworden ist. Ich habe eine Einlage von ungefähr 5.000.- Dollar bei der „Jewnawall“ (Jewish national workers alliance) in New York. In der Schweiz habe ich eine Einlage von 60.000.- bis 70.000.- Schweizer Franken bei der Schweizerischen Bankgesellschaft in Genf, darüber hinaus habe ich ein Konto von 4.000.- bis 5.000.- Schweizer Franken bei derselben Bank, aber in Bern. Bei der Schweizerischen Bank AG in Genf habe ich ein Konto mit ca. CHF 60.000.-. Ein kleines Konto habe ich bei der American Express Co in Genf. Ich kenne den Betrag nicht. Diese Beträge repräsentieren das Umlaufvermögen des Passhandels.<br />
D.	Wir stellen anhand Ihrer Unterlagen fest, dass eine gewisse Anzahl von Reisepässen fehlt. Bitte geben Sie den Grund an.<br />
R.	Aufgrund der Mitteilung bei einigen Leuten, dass die Fotokopie nicht genug sei, haben wir ihnen ihren Pass zugeschickt. Dies waren Pässe aus Paraguay und auf jeden Fall 1 Pass aus Peru. Wahrscheinlich waren auch welche aus Honduras dabei, es ist möglich, dass es einen oder zwei aus Haiti gab. Einsichtnahme in die Unterlagen könnte diese Angelegenheit abklären. Nachdem der Pass aus Peru verschickt worden war, hatte ich Unannehmlichkeiten mit der peruanischen Gesandtschaft. Ich möchte darauf hinweisen, dass der Generalkonsul von Peru in Genf mich ermächtigt hatte, alle Pässe, die er mir gab, an jene Personen zu übermitteln, die sie gekauft hatten, aber ich war es, der dies nicht tun wollte, außer in dem einem Fall, der die Unannehmlichkeiten mit der Gesandtschaft verursacht hat.-</p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5</small></p>

Für eine Familie war der Erwerb von Pässen aus Haiti am teuersten, sodass ich für Familien Pässe aus einem anderen südamerikanischen Land vorgezogen habe. Der Preis für die Pässe wurde auf Grundlage des Kaufpreises zuzüglich Versandkosten und einer frei wählbaren Nachgebühr festgelegt, wodurch eine gewisse Anzahl von Pässen kostenlos ausgestellt werden konnte.
D. Bitte teilen Sie uns mit, welche Banken im In- und Ausland Ihre Gelder halten und wie hoch der hinterlegte Betrag ist.
R. Ich habe Geld in Polen, aber ich weiß nicht, was daraus geworden ist. Ich habe eine Einlage von ungefähr 5.000.- Dollar bei der „Jewnawall“ (Jewish national workers alliance) in New York. In der Schweiz habe ich eine Einlage von 60.000.- bis 70.000.- Schweizer Franken bei der Schweizerischen Bankgesellschaft in Genf, darüber hinaus habe ich ein Konto von 4.000.- bis 5.000.- Schweizer Franken bei derselben Bank, aber in Bern. Bei der Schweizerischen Bank AG in Genf habe ich ein Konto mit ca. CHF 60.000.-. Ein kleines Konto habe ich bei der American Express Co in Genf. Ich kenne den Betrag nicht. Diese Beträge repräsentieren das Umlaufvermögen des Passhandels.
D. Wir stellen anhand Ihrer Unterlagen fest, dass eine gewisse Anzahl von Reisepässen fehlt. Bitte geben Sie den Grund an.
R. Aufgrund der Mitteilung bei einigen Leuten, dass die Fotokopie nicht genug sei, haben wir ihnen ihren Pass zugeschickt. Dies waren Pässe aus Paraguay und auf jeden Fall 1 Pass aus Peru. Wahrscheinlich waren auch welche aus Honduras dabei, es ist möglich, dass es einen oder zwei aus Haiti gab. Einsichtnahme in die Unterlagen könnte diese Angelegenheit abklären. Nachdem der Pass aus Peru verschickt worden war, hatte ich Unannehmlichkeiten mit der peruanischen Gesandtschaft. Ich möchte darauf hinweisen, dass der Generalkonsul von Peru in Genf mich ermächtigt hatte, alle Pässe, die er mir gab, an jene Personen zu übermitteln, die sie gekauft hatten, aber ich war es, der dies nicht tun wollte, außer in dem einem Fall, der die Unannehmlichkeiten mit der Gesandtschaft verursacht hat.-

[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5

<p>D.	In den bei Ihnen zur Sichtung eingeholten Unterlagen (Anlage 1) findet sich eine Lastschriftanzeige der Schweizerischen Bankgesellschaft in Höhe von CHF 30'000.-. Bitte erklären Sie, worum es sich dabei handelt.<br />
R.	Dieser Betrag von 30'000.- wurde von meinem Konto in Genf auf mein Konto in Bern überwiesen, jeweils bei der Schweizerischen Bankgesellschaft. Es war damit vorgesehen, den Kaufpreis für Pässe zu bezahlen.<br />
D.	 In einem Umschlag des spanischen Konsulats in Genf (Anlage 2) haben wir 1 polnischen Pass auf den Namen SILBERSCHEIN Aleksander, einen weiteren auf den Namen WINAWER (geändert) und die Fotokopie eines dritten polnischen Passes mit Ihrem Namen gefunden. Bitte teilen Sie uns mit, warum Sie diese Pässe haben.<br />
R.	Der erste Pass ist der meines Bruders und meiner Schwägerin, die beide in einem Konzentrationslager in Kroatien ums Leben gekommen sind. Herr und Frau WINAWER sind Flüchtlinge, die 1941 über Genf gereist sind. Sie sind nach Nordamerika ausgewandert. Sie haben diesen Pass zurückgelassen, weil er für sie nutzlos war. Ich habe ihnen keinen Reisepass ausgehändigt. Ich habe meinen Pass zu der Zeit fotokopiert, als ich nach Lissabon (Portugal) wollte, um die weiteren Schritte zur Erlangung eines Visums zu erleichtern.- Es ist Zufall, dass sich diese Pässe in einem Umschlag des Konsulats von Spanien befinden.-<br />
D.	Wir haben einen Brief auf Jiddisch gefunden, der von Hr. CH. J. EISS, Müllerstrasse 69, in Zürich an Sie gerichtet ist. In welcher Beziehung stehen Sie zu dieser Person? (Anlage 3)<br />
R.	Wie ich bereits sagte, steht diese Person mit mir in Verbindung. Er ist verantwortlich für „Agudas Israel“ in der Schweiz. Ich habe ihn für die Passsache kontaktiert, er hat Geld aus Palästina und Amerika für diesen Passverkehr bekommen. Ich habe ihn oft in der polnischen Gesandtschaft in Bern getroffen. Er arbeitet in deren Sache, er ist ebenfalls in einigen Konsulaten involviert und kümmert sich selbst um den Versand, Fotokopien, usw. In bestimmten Fällen haben wir zusammengearbeitet.</p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5</small></p>

D. In den bei Ihnen zur Sichtung eingeholten Unterlagen (Anlage 1) findet sich eine Lastschriftanzeige der Schweizerischen Bankgesellschaft in Höhe von CHF 30'000.-. Bitte erklären Sie, worum es sich dabei handelt.
R. Dieser Betrag von 30'000.- wurde von meinem Konto in Genf auf mein Konto in Bern überwiesen, jeweils bei der Schweizerischen Bankgesellschaft. Es war damit vorgesehen, den Kaufpreis für Pässe zu bezahlen.
D. In einem Umschlag des spanischen Konsulats in Genf (Anlage 2) haben wir 1 polnischen Pass auf den Namen SILBERSCHEIN Aleksander, einen weiteren auf den Namen WINAWER (geändert) und die Fotokopie eines dritten polnischen Passes mit Ihrem Namen gefunden. Bitte teilen Sie uns mit, warum Sie diese Pässe haben.
R. Der erste Pass ist der meines Bruders und meiner Schwägerin, die beide in einem Konzentrationslager in Kroatien ums Leben gekommen sind. Herr und Frau WINAWER sind Flüchtlinge, die 1941 über Genf gereist sind. Sie sind nach Nordamerika ausgewandert. Sie haben diesen Pass zurückgelassen, weil er für sie nutzlos war. Ich habe ihnen keinen Reisepass ausgehändigt. Ich habe meinen Pass zu der Zeit fotokopiert, als ich nach Lissabon (Portugal) wollte, um die weiteren Schritte zur Erlangung eines Visums zu erleichtern.- Es ist Zufall, dass sich diese Pässe in einem Umschlag des Konsulats von Spanien befinden.-
D. Wir haben einen Brief auf Jiddisch gefunden, der von Hr. CH. J. EISS, Müllerstrasse 69, in Zürich an Sie gerichtet ist. In welcher Beziehung stehen Sie zu dieser Person? (Anlage 3)
R. Wie ich bereits sagte, steht diese Person mit mir in Verbindung. Er ist verantwortlich für „Agudas Israel“ in der Schweiz. Ich habe ihn für die Passsache kontaktiert, er hat Geld aus Palästina und Amerika für diesen Passverkehr bekommen. Ich habe ihn oft in der polnischen Gesandtschaft in Bern getroffen. Er arbeitet in deren Sache, er ist ebenfalls in einigen Konsulaten involviert und kümmert sich selbst um den Versand, Fotokopien, usw. In bestimmten Fällen haben wir zusammengearbeitet.

[eigenhändige Unterschrift:] Silberschein

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5

<p>D.	Sie verwenden ebenso wie etliche Konsuln die folgende Floskel: „Hiermit beehre ich mich Ihnen mitzuteilen, dass aufgrund der Bemühungen Ihrer Verwandten sowohl Sie als Ihre Familie die Staatszugehörigkeit von… (Paraguay, etc..) erlangt haben“. (Par la présente j’ai l’honneur de vous communiquer, qu'à la suite des démarches de votre parenté, vous et votre parenté avez obtenu l'appartenance à la nationalité…..(mmmmmm, paraguayenne, etc..). Sie müssen zugeben, dass mit den Verwandtschaftsverfahren nicht die Staatsangehörigkeit erlangt werden sollte, sondern nur ein Reisepass?<br />
R.	Ja.-<br />
D.	Haben Sie noch etwas hinzuzufügen?<br />
R.	Nein.-</p>
<p>Nach Durchsicht bestätigt und gezeichnet:</p>
<p>[eigenhändige Unterschrift:] SILBERSCHEIN</p>
<p>Aussage aufgenommen von<br />
Inspektor MORETTI.-</p>
<p>Zeugenaussage von Abraham Silberschein<br />
<small>Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5</small></p>

D. Sie verwenden ebenso wie etliche Konsuln die folgende Floskel: „Hiermit beehre ich mich Ihnen mitzuteilen, dass aufgrund der Bemühungen Ihrer Verwandten sowohl Sie als Ihre Familie die Staatszugehörigkeit von… (Paraguay, etc..) erlangt haben“. (Par la présente j’ai l’honneur de vous communiquer, qu'à la suite des démarches de votre parenté, vous et votre parenté avez obtenu l'appartenance à la nationalité…..(mmmmmm, paraguayenne, etc..). Sie müssen zugeben, dass mit den Verwandtschaftsverfahren nicht die Staatsangehörigkeit erlangt werden sollte, sondern nur ein Reisepass?
R. Ja.-
D. Haben Sie noch etwas hinzuzufügen?
R. Nein.-

Nach Durchsicht bestätigt und gezeichnet:

[eigenhändige Unterschrift:] SILBERSCHEIN

Aussage aufgenommen von
Inspektor MORETTI.-

Zeugenaussage von Abraham Silberschein
Swiss Federal Archives, CH-BAR#E4320B#1990-266#2164#5

<p>(Pl) Protokół z przesłuchania Konsula Honorowego Paragwaju wytworzony w trakcie prowadzonego przeciwko niemu śledztwa<br />
<small>Archiwum Federalne w Bernie sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Protokół z przesłuchania Konsula Honorowego Paragwaju wytworzony w trakcie prowadzonego przeciwko niemu śledztwa
Archiwum Federalne w Bernie sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) {u góry po prawej stronie odręczna notatka – nieczytelna}<br />
B. 23.22.Parag. -OV.<br />
{pod sygnaturą odręczna notatka – nieczytelna}<br />
NOTATKA<br />
w sprawie<br />
H ü g l i  Rudolfa, z Berna, urodzonego 13 czerwca 1872 r.,<br />
męża Fanny Hossmann, notariusza, Helvetiastrasse 5, Berno.<br />
__________</p>
<p>	Tenże był od 1913 r. wicekonsulem Paragwaju. W roku 1926 został wezwany do Verwesera i ostatecznie postanowieniem Bundesrata z 16 marca 1931 r. został uznany konsulem Paragwaju w Bernie, przy czym jego obszar konsularny obejmuje kantony Berno, Lucernę, Schwyz, Glarus, Zu Uri, Unterwalden, Solurę i Ticino.</p>
<p>I.	Stan faktyczny.<br />
 ____________<br />
A.Bezprawne wydanie wiz.<br />
Przed obliczem I sędziego śledczego Hügli wypowiedział się 22 lutego 1939 r. w związku z tym:<br />
	„Kiedy w roku 1938 doszło w Niemczech do drugiego prześladowania Żydów, moje biuro było wręcz szturmowane przez Żydów, którzy na podstawie wizy do Republiki Paragwaju mieli nadzieję, że krewnych, którzy znajdowali się w Niemczech w obozie koncentracyjnym, na podstawie tej wizy będzie można przetransportować z Niemiec do Szwajcarii. Ponieważ nie potrafiłem już opanować natarcia Żydów składających prośby, zawarłem porozumienie z żydowskimi adwokatami w mieście Bernie, według którego rzeczeni adwokaci mieli sprawdzać wspomniany przypadek i następnie składali mi sprawę po omówieniu.”<br />
	Jest to potwierdzone przez wypowiedź Willy’ego Hirschela, urodzonego 4 czerwca 1900 r., z Tramelan-dessus, orędownika w Bernie. Tenże dodał między innymi rzecz następującą:<br />
	„Z czasem napływ uchodźców i prześladowanych do konsula Hügli przybrał rozmiar tego rodzaju, że groziło mu, iż sprawa go przerośnie. Z jego polecenia zawarłem z nim porozumienie, zgodnie z którym to przejąłem w przyszłości wstępne opracowanie i sprawdzenie wszystkim przypadków wydawania wiz. W konsekwencji często miałem do czynienia z tymi ludźmi. </p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) {u góry po prawej stronie odręczna notatka – nieczytelna}
B. 23.22.Parag. -OV.
{pod sygnaturą odręczna notatka – nieczytelna}
NOTATKA
w sprawie
H ü g l i  Rudolfa, z Berna, urodzonego 13 czerwca 1872 r.,
męża Fanny Hossmann, notariusza, Helvetiastrasse 5, Berno.
__________

Tenże był od 1913 r. wicekonsulem Paragwaju. W roku 1926 został wezwany do Verwesera i ostatecznie postanowieniem Bundesrata z 16 marca 1931 r. został uznany konsulem Paragwaju w Bernie, przy czym jego obszar konsularny obejmuje kantony Berno, Lucernę, Schwyz, Glarus, Zu Uri, Unterwalden, Solurę i Ticino.

I. Stan faktyczny.
____________
A.Bezprawne wydanie wiz.
Przed obliczem I sędziego śledczego Hügli wypowiedział się 22 lutego 1939 r. w związku z tym:
„Kiedy w roku 1938 doszło w Niemczech do drugiego prześladowania Żydów, moje biuro było wręcz szturmowane przez Żydów, którzy na podstawie wizy do Republiki Paragwaju mieli nadzieję, że krewnych, którzy znajdowali się w Niemczech w obozie koncentracyjnym, na podstawie tej wizy będzie można przetransportować z Niemiec do Szwajcarii. Ponieważ nie potrafiłem już opanować natarcia Żydów składających prośby, zawarłem porozumienie z żydowskimi adwokatami w mieście Bernie, według którego rzeczeni adwokaci mieli sprawdzać wspomniany przypadek i następnie składali mi sprawę po omówieniu.”
Jest to potwierdzone przez wypowiedź Willy’ego Hirschela, urodzonego 4 czerwca 1900 r., z Tramelan-dessus, orędownika w Bernie. Tenże dodał między innymi rzecz następującą:
„Z czasem napływ uchodźców i prześladowanych do konsula Hügli przybrał rozmiar tego rodzaju, że groziło mu, iż sprawa go przerośnie. Z jego polecenia zawarłem z nim porozumienie, zgodnie z którym to przejąłem w przyszłości wstępne opracowanie i sprawdzenie wszystkim przypadków wydawania wiz. W konsekwencji często miałem do czynienia z tymi ludźmi.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Poza mną Hügli wyznaczył także osoby innych żydowskich adwokatów.”<br />
	Innymi, wchodzącymi w rachubę adwokatami, są szczególnie: Boris Lifschitz, Georges Brunschvig, obydwoje zamieszkali w Bernie.<br />
	To, że wizy nie zostały wystawione przez Hügliego przepisowo wynikło z tego, co sam Hügli 14 stycznia 1943 r. wyjaśnił przed sędzią śledczym:</p>
<p>	„Wiadomo mi, że od mniej więcej początku wojny imigracja Żydów do Paragwaju jest zabroniona. Wiem także, że już wcześniej nie wolno było wjeżdżać powyżej lat 60. Wiadomo mi również, że przed wystawieniem paszportów lub wiz trzeba otrzymać pozwolenie rządu w Asuncion.”<br />
	Wiedzę tę o swoim uchybieniu Hügli potwierdził także 15 stycznia przed II sędzią śledczym mówiąc:<br />
	„Do momentu rozpoczęcia prześladowania Żydów w Niemczech sprawowałem swój urząd prawidłowo jako honorowy konsul. Prześladowania Żydów rozpoczęły się, moim zdaniem, już przed wojną, prawdopodobnie w roku 1936. Od tej chwili byłem odwiedzany na ogół przez adwokatów prześladowanych politycznie Żydów w Niemczech i wręcz szturmowany, aby wystawić ich klientom wizy do Paragwaju. Początkowo próbowałem unikać tego natarcia, w ten sposób, że znikałem przed tymi ludźmi. Nawet wielokrotnie wyjeżdżałem, aby mieć spokój od tych ludzi. Ostatecznie jednak dałem się nakłonić do tego, aby wystawić im wizy do Paragwaju. Przy tym byłem zdania, że moje postępowanie jest prawnie dozwolone, nie było ono tylko właściwe wobec rządu Paragwaju. Adwokaci rozwiali również moje wątpliwości natury prawnej.”<br />
	W memoriale przedłożonym II urzędowi sędziego śledczego 10 kwietnia 1943 r. Hügli częściowo odwołuje te wypowiedzi, twierdząc:<br />
	„Mój rząd nie przyznał mi nigdy jakichkolwiek zarządzeń ograniczających w jakimkolwiek kierunku. Nigdy nie posiadałem odpowiedniego regulaminu obowiązków czy czegoś tego rodzaju i dlatego </p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Poza mną Hügli wyznaczył także osoby innych żydowskich adwokatów.”
Innymi, wchodzącymi w rachubę adwokatami, są szczególnie: Boris Lifschitz, Georges Brunschvig, obydwoje zamieszkali w Bernie.
To, że wizy nie zostały wystawione przez Hügliego przepisowo wynikło z tego, co sam Hügli 14 stycznia 1943 r. wyjaśnił przed sędzią śledczym:

„Wiadomo mi, że od mniej więcej początku wojny imigracja Żydów do Paragwaju jest zabroniona. Wiem także, że już wcześniej nie wolno było wjeżdżać powyżej lat 60. Wiadomo mi również, że przed wystawieniem paszportów lub wiz trzeba otrzymać pozwolenie rządu w Asuncion.”
Wiedzę tę o swoim uchybieniu Hügli potwierdził także 15 stycznia przed II sędzią śledczym mówiąc:
„Do momentu rozpoczęcia prześladowania Żydów w Niemczech sprawowałem swój urząd prawidłowo jako honorowy konsul. Prześladowania Żydów rozpoczęły się, moim zdaniem, już przed wojną, prawdopodobnie w roku 1936. Od tej chwili byłem odwiedzany na ogół przez adwokatów prześladowanych politycznie Żydów w Niemczech i wręcz szturmowany, aby wystawić ich klientom wizy do Paragwaju. Początkowo próbowałem unikać tego natarcia, w ten sposób, że znikałem przed tymi ludźmi. Nawet wielokrotnie wyjeżdżałem, aby mieć spokój od tych ludzi. Ostatecznie jednak dałem się nakłonić do tego, aby wystawić im wizy do Paragwaju. Przy tym byłem zdania, że moje postępowanie jest prawnie dozwolone, nie było ono tylko właściwe wobec rządu Paragwaju. Adwokaci rozwiali również moje wątpliwości natury prawnej.”
W memoriale przedłożonym II urzędowi sędziego śledczego 10 kwietnia 1943 r. Hügli częściowo odwołuje te wypowiedzi, twierdząc:
„Mój rząd nie przyznał mi nigdy jakichkolwiek zarządzeń ograniczających w jakimkolwiek kierunku. Nigdy nie posiadałem odpowiedniego regulaminu obowiązków czy czegoś tego rodzaju i dlatego

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) ogólnie podlegałem powszechnym zasadom prawa narodów i zgodnie z moim głębokim przekonaniem jestem uprawniony do wystawiania paszportów i wydawania wiz dowolnym osobom.”<br />
	Co tyczy się liczby wiz wystawionych bez uprawnienia, z przedłożonych akt tegoż dotyczących nie wynika nic poniekąd dokładnego. Z danych Hügliego i wymienionych wcześniej adwokatów, którzy stale podkreślają szturm interesantów, można jednakże przyjąć, że przypadki szły w setki.</p>
<p>B.Nieuprawnione wystawienie paszportów.</p>
<p>18 stycznia 1943 r. oskarżony Kühl Julius, urodzony 24 czerwca 1913 r., obywatel polski, urzędnik Wydziału Paszportowego polskiego poselstwa w Bernie (bez niebieskiej karty) powiedział przed II sędzią śledczym, co następuje:<br />
	„Pytanie, jak moglibyśmy otrzymać zagraniczne paszporty dla obywateli polskich, postawiono sobie po raz pierwszy po zajęciu Polski przez Niemcy i Rosję pod koniec 1939 r. i na początku 1940 r.. Przy czym przede wszystkim rozchodziło się o to, aby z okupowanej przez Rosję części Polski wywieźć pewne osoby, o które mieliśmy obawy. Było to możliwe za sprawą tego, że konsul Hügli wystawił tym osobom paragwajskie paszporty. Formularze paszportowe były każdorazowo odbierane u Hügliego, następnie wystawiane przez konsula Rokickiego, a potem ponownie przynoszone konsulowi Hügliemu do podpisu. Za wystawienie paszportu płaciliśmy Hügliemu w zależności od przypadku i liczby osób kwotę od około 500 do 2 000 franków. Po tym jak Polska została w całości okupowana przez Niemcy, postawiono to samo pytanie w kontekście ratowania pewnych obywateli polskich przed niemieckimi obozami koncentracyjnymi lub przed śmiercią. W ten sam sposób w skutek tego pozwoliliśmy wystawić paszporty paragwajskie pewnym kolejnym obywatelom polskim.”</p>
<p>	Hügli przyznaje wystawienie paragwajskich paszportów na rzecz obywateli polskich i potwierdza także metody/postępowanie wspomniane przez Kühla, zauważając 14 stycznia 1943 przez II sędzią śledczym:</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) ogólnie podlegałem powszechnym zasadom prawa narodów i zgodnie z moim głębokim przekonaniem jestem uprawniony do wystawiania paszportów i wydawania wiz dowolnym osobom.”
Co tyczy się liczby wiz wystawionych bez uprawnienia, z przedłożonych akt tegoż dotyczących nie wynika nic poniekąd dokładnego. Z danych Hügliego i wymienionych wcześniej adwokatów, którzy stale podkreślają szturm interesantów, można jednakże przyjąć, że przypadki szły w setki.

B.Nieuprawnione wystawienie paszportów.

18 stycznia 1943 r. oskarżony Kühl Julius, urodzony 24 czerwca 1913 r., obywatel polski, urzędnik Wydziału Paszportowego polskiego poselstwa w Bernie (bez niebieskiej karty) powiedział przed II sędzią śledczym, co następuje:
„Pytanie, jak moglibyśmy otrzymać zagraniczne paszporty dla obywateli polskich, postawiono sobie po raz pierwszy po zajęciu Polski przez Niemcy i Rosję pod koniec 1939 r. i na początku 1940 r.. Przy czym przede wszystkim rozchodziło się o to, aby z okupowanej przez Rosję części Polski wywieźć pewne osoby, o które mieliśmy obawy. Było to możliwe za sprawą tego, że konsul Hügli wystawił tym osobom paragwajskie paszporty. Formularze paszportowe były każdorazowo odbierane u Hügliego, następnie wystawiane przez konsula Rokickiego, a potem ponownie przynoszone konsulowi Hügliemu do podpisu. Za wystawienie paszportu płaciliśmy Hügliemu w zależności od przypadku i liczby osób kwotę od około 500 do 2 000 franków. Po tym jak Polska została w całości okupowana przez Niemcy, postawiono to samo pytanie w kontekście ratowania pewnych obywateli polskich przed niemieckimi obozami koncentracyjnymi lub przed śmiercią. W ten sam sposób w skutek tego pozwoliliśmy wystawić paszporty paragwajskie pewnym kolejnym obywatelom polskim.”

Hügli przyznaje wystawienie paragwajskich paszportów na rzecz obywateli polskich i potwierdza także metody/postępowanie wspomniane przez Kühla, zauważając 14 stycznia 1943 przez II sędzią śledczym:

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) „Najwięcej spraw było zamykanych przez polskie poselstwo, to znaczy przez urzędnika polskiego poselstwa, dr. Kühla, u pani Hess, Sandrainstrasse 12, Berno. Tenże płacił mi także każdorazowo. Czy działał za wiedzą polskiego poselstwa, nie wiem. W każdym razie pierwszy sekretarz, Stefan J. Ryniewicz, był poinformowany. On to sam wypisywał paszporty i przedkładał mi je wyłącznie do podpisu i opieczętowania. Książeczkę paszportową zleciłam do wykonania u Saurer’s Wwe, introligatorni. Łącznie pozwoliłem wydrukować ok. 60 do 70 paszportów. We wszystkich tychże paszportach nie wykorzystałem znaczków taryfowych. Również nie rozliczyłem się z wystawienia tych paszportów z rządem w Asuncion.”<br />
	15 stycznia 1943 wyraził się ponownie o tej kwestii:<br />
„Nieuprawnione wystawianie paszportów rozpocząłem około połowy 1942 r.. To był dr Kühl, który miał pomysł, aby ludziom, którzy w ogóle nie posiadali dokumentów tożsamości i byli bezpaństwowcami, wystawić paragwajskie paszporty, również w celu ich dalszej podróży. Najpierw wykorzystywałem urzędowe formularze paszportowe, które jeszcze były na stanie, które przejąłem po moim poprzedniku. Potem kazałem wydrukować nowe formularze paszportowe. Poza już pobranymi około 60 do 70 paszportami, zamówiłem jeszcze. Chodzi o ok. 50 sztuk, które znajdują się obecnie do oprawienia u Saurer’s Wwe, introligatorni, Nägeligasse, Berno.”<br />
	Ogólnie rzecz ujmując, sprawy paszportowe były zawsze kierowane przez polskie poselstwo. Oprócz tego są pojedyncze sprawy, które Hügli traktował przez adwokatów albo bezpośrednio. Wśród tych ostatnich jako szczególnie ważne są wyróżnione te od czterech holenderskich obywateli. Są oni internowani w Szwajcarii i chcieli, po tym jak otrzymali od konsula Hügliego paragwajskie paszporty, wywędrować ze Szwajcarii do Francji. Przy czym paszporty zostały nie tylko wydane nieuprawnionym, lecz także sfałszowano nazwiska. „Theodorus Lusink” stał się Theodorem Asbeck-Busse.<br />
	Poza tym budzący szczególne obawy jest przypadek </p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) „Najwięcej spraw było zamykanych przez polskie poselstwo, to znaczy przez urzędnika polskiego poselstwa, dr. Kühla, u pani Hess, Sandrainstrasse 12, Berno. Tenże płacił mi także każdorazowo. Czy działał za wiedzą polskiego poselstwa, nie wiem. W każdym razie pierwszy sekretarz, Stefan J. Ryniewicz, był poinformowany. On to sam wypisywał paszporty i przedkładał mi je wyłącznie do podpisu i opieczętowania. Książeczkę paszportową zleciłam do wykonania u Saurer’s Wwe, introligatorni. Łącznie pozwoliłem wydrukować ok. 60 do 70 paszportów. We wszystkich tychże paszportach nie wykorzystałem znaczków taryfowych. Również nie rozliczyłem się z wystawienia tych paszportów z rządem w Asuncion.”
15 stycznia 1943 wyraził się ponownie o tej kwestii:
„Nieuprawnione wystawianie paszportów rozpocząłem około połowy 1942 r.. To był dr Kühl, który miał pomysł, aby ludziom, którzy w ogóle nie posiadali dokumentów tożsamości i byli bezpaństwowcami, wystawić paragwajskie paszporty, również w celu ich dalszej podróży. Najpierw wykorzystywałem urzędowe formularze paszportowe, które jeszcze były na stanie, które przejąłem po moim poprzedniku. Potem kazałem wydrukować nowe formularze paszportowe. Poza już pobranymi około 60 do 70 paszportami, zamówiłem jeszcze. Chodzi o ok. 50 sztuk, które znajdują się obecnie do oprawienia u Saurer’s Wwe, introligatorni, Nägeligasse, Berno.”
Ogólnie rzecz ujmując, sprawy paszportowe były zawsze kierowane przez polskie poselstwo. Oprócz tego są pojedyncze sprawy, które Hügli traktował przez adwokatów albo bezpośrednio. Wśród tych ostatnich jako szczególnie ważne są wyróżnione te od czterech holenderskich obywateli. Są oni internowani w Szwajcarii i chcieli, po tym jak otrzymali od konsula Hügliego paragwajskie paszporty, wywędrować ze Szwajcarii do Francji. Przy czym paszporty zostały nie tylko wydane nieuprawnionym, lecz także sfałszowano nazwiska. „Theodorus Lusink” stał się Theodorem Asbeck-Busse.
Poza tym budzący szczególne obawy jest przypadek

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Oskara Hörrle, obywatela Niemiec. Tenże we wrześniu 1942 r. wjechał nielegalnie z Niemiec do Szwajcarii. Urzędowi policji podał, że był pracownikiem w randzie radcy głównego rządu przy Ministerstwie Oświecenia Publicznego i Propagandy Rzeszy i ma opuścić Niemcy, ponieważ utrzymywał stosunki z pół-Żydówką. W listopadzie 1942 r. został uznany przez Hügliego za obywatela Paragwaju, a Hügli chciał go nawet zatrudnić jako sekretarza swojego konsulatu. Do tego jednakże nie mogło dojść, ponieważ zaprotestował przeciwko temu Departament Szwajcarskiego [w znaczeniu związkowego, nie zaś kantonalnego – MJ-Sz] Wymiaru Sprawiedliwości i Policji i chciał zatrzymać Hörrlego w obozie dla internowanych. 19 maja wymknął się stamtąd i od tego czasu go nie schwytano.<br />
	Oprócz paszportów przez Hügliego były wystawiane także proste potwierdzenia, z których można było wnioskować, że państwo paragwajskie uznało wymienione tam osoby za swoich obywateli i że odpowiedni paszport zostanie wystawiony po otrzymaniu niezbędnych dokumentów. Postępowanie to znalazło szczególne miejsce, kiedy nie można było zrobić fotografii albo także jeśli strona finansowa nie mogła być uregulowana bez problemów. </p>
<p>I.	Sankcje prawne.</p>
<p> Z powodu oszustwa w pojedynczym przypadku, mianowicie tego na szkodę Heinza Rosena w Zurichu, Hügli musiał odpowiadać już w lutym 1939 r. przed I sędzią śledczym w Bernie. Jednakże wskutek braku znamion czynu przestępczego 8 marca śledztwo umorzono.<br />
	Na zawiadomienie generalnego konsula Paragwaju w Zurichu, pana Waltera Meyera, wszczęto w styczniu 1943 r. obszerne postępowanie, w którym oprócz Hügliego jako oskarżonego, także adwokaci Lifschitz, Hirschel i Brunschvig,</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Oskara Hörrle, obywatela Niemiec. Tenże we wrześniu 1942 r. wjechał nielegalnie z Niemiec do Szwajcarii. Urzędowi policji podał, że był pracownikiem w randzie radcy głównego rządu przy Ministerstwie Oświecenia Publicznego i Propagandy Rzeszy i ma opuścić Niemcy, ponieważ utrzymywał stosunki z pół-Żydówką. W listopadzie 1942 r. został uznany przez Hügliego za obywatela Paragwaju, a Hügli chciał go nawet zatrudnić jako sekretarza swojego konsulatu. Do tego jednakże nie mogło dojść, ponieważ zaprotestował przeciwko temu Departament Szwajcarskiego [w znaczeniu związkowego, nie zaś kantonalnego – MJ-Sz] Wymiaru Sprawiedliwości i Policji i chciał zatrzymać Hörrlego w obozie dla internowanych. 19 maja wymknął się stamtąd i od tego czasu go nie schwytano.
Oprócz paszportów przez Hügliego były wystawiane także proste potwierdzenia, z których można było wnioskować, że państwo paragwajskie uznało wymienione tam osoby za swoich obywateli i że odpowiedni paszport zostanie wystawiony po otrzymaniu niezbędnych dokumentów. Postępowanie to znalazło szczególne miejsce, kiedy nie można było zrobić fotografii albo także jeśli strona finansowa nie mogła być uregulowana bez problemów.

I. Sankcje prawne.

Z powodu oszustwa w pojedynczym przypadku, mianowicie tego na szkodę Heinza Rosena w Zurichu, Hügli musiał odpowiadać już w lutym 1939 r. przed I sędzią śledczym w Bernie. Jednakże wskutek braku znamion czynu przestępczego 8 marca śledztwo umorzono.
Na zawiadomienie generalnego konsula Paragwaju w Zurichu, pana Waltera Meyera, wszczęto w styczniu 1943 r. obszerne postępowanie, w którym oprócz Hügliego jako oskarżonego, także adwokaci Lifschitz, Hirschel i Brunschvig,

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) jak również urzędnik polskiego poselstwa, Julius Kühl, figurowali jako oskarżeni. Oskarżenie dotyczyło oszustwa, fałszowania dokumentów ewentualnie fałszowania dowodów tożsamości, nadużycia władzy i stawiania nadmiernych opłat w stosunku do Hügliego, i oszustwa, podżegania i pomocnictwa przy oszustwie i nadużycia władzy, jak również fałszowania dokumentów, w przypadku pozostałych.<br />
Także to postępowania zostało umorzone z powodu braku znamion czynu przestępczego postanowieniem II sędziego śledczego z 4 maja 1943 r.<br />
	Nie jest sprawą Departamentu Policji wyjaśniać, czy obydwa postanowienia o umorzeniu sązasadne. Bądź co bądź można by wskazywać na przypadek wcześniejszego austriackiego generalnego konsula w St. Gallen, dr. Otto Rohnera. W piśmie Wydziału Policji z 21 października 1938 r. do Urzędu Okręgu Werdenberg reprezentował on pogląd, że wystawienie przez Rohnera paszportów austriackich nie-Austriakom, jako nieuprawnionym, wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 23, ustęp 1, pierwsze zdanie ustawy federalnej o pobycie i osiedlaniu się obcokrajowców z 23 marca 1931 r.. (sygnatura akt Wydziału Policji: B. 1120.Y). Dotyczący tegoż przepis karny brzmi:<br />
	„Kto wytwarza fałszywe, policyjne dokumenty tożsamości lub fałszuje prawdziwe, jak również kto świadomie takich używa lub je dostarcza jest karany karą więzienia do 6 miesięcy. Z karą tą może łączyć się nawiązka do 10 000 franków; w lżejszych przypadkach może być także nałożona tylko nawiązka.”<br />
Jeśli nawet miałoby się przyjąć, że artykuł ten nie może znaleźć zastosowania, o ile fałszywe dokumenty tożsamości byłyby używane tylko poza terytorium państwa Szwajcarii, to jednakże także w przypadku Hügliego jest liczba przypadków, w których beneficjent zatrzymywał się albo w Szwajcarii albo wjeżdżał do Szwajcarii. </p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) jak również urzędnik polskiego poselstwa, Julius Kühl, figurowali jako oskarżeni. Oskarżenie dotyczyło oszustwa, fałszowania dokumentów ewentualnie fałszowania dowodów tożsamości, nadużycia władzy i stawiania nadmiernych opłat w stosunku do Hügliego, i oszustwa, podżegania i pomocnictwa przy oszustwie i nadużycia władzy, jak również fałszowania dokumentów, w przypadku pozostałych.
Także to postępowania zostało umorzone z powodu braku znamion czynu przestępczego postanowieniem II sędziego śledczego z 4 maja 1943 r.
Nie jest sprawą Departamentu Policji wyjaśniać, czy obydwa postanowienia o umorzeniu sązasadne. Bądź co bądź można by wskazywać na przypadek wcześniejszego austriackiego generalnego konsula w St. Gallen, dr. Otto Rohnera. W piśmie Wydziału Policji z 21 października 1938 r. do Urzędu Okręgu Werdenberg reprezentował on pogląd, że wystawienie przez Rohnera paszportów austriackich nie-Austriakom, jako nieuprawnionym, wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 23, ustęp 1, pierwsze zdanie ustawy federalnej o pobycie i osiedlaniu się obcokrajowców z 23 marca 1931 r.. (sygnatura akt Wydziału Policji: B. 1120.Y). Dotyczący tegoż przepis karny brzmi:
„Kto wytwarza fałszywe, policyjne dokumenty tożsamości lub fałszuje prawdziwe, jak również kto świadomie takich używa lub je dostarcza jest karany karą więzienia do 6 miesięcy. Z karą tą może łączyć się nawiązka do 10 000 franków; w lżejszych przypadkach może być także nałożona tylko nawiązka.”
Jeśli nawet miałoby się przyjąć, że artykuł ten nie może znaleźć zastosowania, o ile fałszywe dokumenty tożsamości byłyby używane tylko poza terytorium państwa Szwajcarii, to jednakże także w przypadku Hügliego jest liczba przypadków, w których beneficjent zatrzymywał się albo w Szwajcarii albo wjeżdżał do Szwajcarii.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Co tyczy się sankcji przedsięwziętych przeciwko Rohnerowi, to sąd kantonalny St. Gallen skazał go wówczas między innymi z powodu wielokrotnego wykonania prawdziwych formalnie, ale merytorycznie nieprawdziwych dokumentów. Moim zdaniem, Wydział Policji powinien wskazać na te sprzeczności.</p>
<p>I.	Polityczne konsekwencje uchybień.</p>
<p>Jeśli nawet miałby istnieć pogląd, że Hügli nie naruszył obowiązujących ustaw szwajcarskich, trzeba jednak sprawdzić, czy nie trzeba podjąć przeciwko niemu kroków z innych powodów.<br />
Nadto jego uchybienia byłyby do zaliczenia w dwie główne grupy nieuprawnione wydawanie wiz i nieuprawnione wystawianie paszportów i sprawdzenia konsekwencji prawnych tychże.<br />
A.Wydanie wiz.<br />
Według danych samego Hügliego, celem wydania wiz było: „że ludzie, których one dotyczyły, mogli w oparciu o wizy wyjechać z Niemiec. Jeżeli byli we Francji lub Szwajcarii, to stąd mogli podróżować dalej dokądkolwiek.” (protokół przesłuchania z 15 stycznia 1943 r..) Pogląd ten wyjaśnił jeszcze bardziej w swoim memoriale z 10 kwietnia, powiedziawszy:<br />
„Poza tym twierdzę, że celem wystawienia wiz nigdy nie było to, iż ludzie rzeczywiście mieli pozwolenie lub mogli podróżować do Paragwaju, lecz chodziło o to, aby dać biednym ludziom możliwość otrzymania tak zwanej „wizy częściowej”, zwłaszcza do Francji, Hiszpanii i Portugalii. Większość klientów, którym wystawiłem takie wizy utknęli później w jeszcze chronionej Francji lub Portugalii. O ile wjechali do Szwajcarii, to chodziło wyłącznie o elementy, które dysponowały wielkimi środkami i mogły wnieść Konfederacji kaucję, która szła w dziesiątki tysięcy franków.”</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Co tyczy się sankcji przedsięwziętych przeciwko Rohnerowi, to sąd kantonalny St. Gallen skazał go wówczas między innymi z powodu wielokrotnego wykonania prawdziwych formalnie, ale merytorycznie nieprawdziwych dokumentów. Moim zdaniem, Wydział Policji powinien wskazać na te sprzeczności.

I. Polityczne konsekwencje uchybień.

Jeśli nawet miałby istnieć pogląd, że Hügli nie naruszył obowiązujących ustaw szwajcarskich, trzeba jednak sprawdzić, czy nie trzeba podjąć przeciwko niemu kroków z innych powodów.
Nadto jego uchybienia byłyby do zaliczenia w dwie główne grupy nieuprawnione wydawanie wiz i nieuprawnione wystawianie paszportów i sprawdzenia konsekwencji prawnych tychże.
A.Wydanie wiz.
Według danych samego Hügliego, celem wydania wiz było: „że ludzie, których one dotyczyły, mogli w oparciu o wizy wyjechać z Niemiec. Jeżeli byli we Francji lub Szwajcarii, to stąd mogli podróżować dalej dokądkolwiek.” (protokół przesłuchania z 15 stycznia 1943 r..) Pogląd ten wyjaśnił jeszcze bardziej w swoim memoriale z 10 kwietnia, powiedziawszy:
„Poza tym twierdzę, że celem wystawienia wiz nigdy nie było to, iż ludzie rzeczywiście mieli pozwolenie lub mogli podróżować do Paragwaju, lecz chodziło o to, aby dać biednym ludziom możliwość otrzymania tak zwanej „wizy częściowej”, zwłaszcza do Francji, Hiszpanii i Portugalii. Większość klientów, którym wystawiłem takie wizy utknęli później w jeszcze chronionej Francji lub Portugalii. O ile wjechali do Szwajcarii, to chodziło wyłącznie o elementy, które dysponowały wielkimi środkami i mogły wnieść Konfederacji kaucję, która szła w dziesiątki tysięcy franków.”

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Jest to potwierdzone także przez wypowiedzi różnych adwokatów:<br />
Lifschitz:	„Ludzie potrzebowali wówczas wiz wyłącznie w celu opuszczenia Niemiec lub wyjścia z niemieckiego obozu koncentracyjnego.”</p>
<p>(protokół przesłuchania z 18 stycznia 1943 r.)</p>
<p>Hirschel: 	Początkowo ludzie, opierając się na wydanych wizach, mieli jeszcze możliwość podróżowania do dotyczących ich krajów. W rzeczywistości jednak nieliczni mieli to na widoku. Były sporadyczne przypadki, które wyjechały do krajów, o których mowa, w większości jednak były one tylko po to, aby najpierw wyjechać z Niemiec lub przynajmniej  uchronić się przed wzięciem do niewoli.”</p>
<p>(protokół przesłuchania z 18 stycznia 1943 r.)</p>
<p>Brunschvig: 	„W rzeczywistości osoby, których dotyczyły wizy, w ogóle nie zamierzały wyjeżdżać do Paragwaju, lecz chciały lub miały nadzieję na podstawie wizy paragwajskiej lub przyrzeczenia tejże wizy uchronić się w Niemczech przed obozem koncentracyjnym albo zostać z takiego wypuszczonym.”</p>
<p>B.Wystawienie paszportów.</p>
<p>O znaczeniu wystawienia paszportów informuje zwłaszcza wypowiedź Juliusa Kühla, którą złożył przed II sędzią śledczym 18 stycznia 1943 r.:<br />
„Z tymi paszportami okaziciele mogli wyjechać z okupowanej przez Rosję Polski do Kobe na granicy rosyjsko-japońskiej, gdzie polski konsulat wystawił im polskie paszporty, z którymi mogli jechać dalej.”<br />
	Po zajęciu Polski wspomniane osoby nie mogły jednak już kierować się tą drogą. Jednakże Kühl dodaje:<br />
„Natomiast nie zostali przewiezieni do obozów koncentracyjnych, deportowani lub zamordowani, lecz internowani w tak zwanych obozach dla internowanej ludności cywilnej, zwanych „Illag”.<br />
Hügli mówi o tym w swoim memoriale:<br />
„Za sprawą wystawienia południowo- lub środkowoamerykańskich paszportów tym biednym, niewinnym ofiarom wojny dana została możliwość dotarcia do tak zwanego obozu dla obcych, który był przeznaczony do wymiany niemieckich internowanych w Ameryce.”</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Jest to potwierdzone także przez wypowiedzi różnych adwokatów:
Lifschitz: „Ludzie potrzebowali wówczas wiz wyłącznie w celu opuszczenia Niemiec lub wyjścia z niemieckiego obozu koncentracyjnego.”

(protokół przesłuchania z 18 stycznia 1943 r.)

Hirschel: Początkowo ludzie, opierając się na wydanych wizach, mieli jeszcze możliwość podróżowania do dotyczących ich krajów. W rzeczywistości jednak nieliczni mieli to na widoku. Były sporadyczne przypadki, które wyjechały do krajów, o których mowa, w większości jednak były one tylko po to, aby najpierw wyjechać z Niemiec lub przynajmniej uchronić się przed wzięciem do niewoli.”

(protokół przesłuchania z 18 stycznia 1943 r.)

Brunschvig: „W rzeczywistości osoby, których dotyczyły wizy, w ogóle nie zamierzały wyjeżdżać do Paragwaju, lecz chciały lub miały nadzieję na podstawie wizy paragwajskiej lub przyrzeczenia tejże wizy uchronić się w Niemczech przed obozem koncentracyjnym albo zostać z takiego wypuszczonym.”

B.Wystawienie paszportów.

O znaczeniu wystawienia paszportów informuje zwłaszcza wypowiedź Juliusa Kühla, którą złożył przed II sędzią śledczym 18 stycznia 1943 r.:
„Z tymi paszportami okaziciele mogli wyjechać z okupowanej przez Rosję Polski do Kobe na granicy rosyjsko-japońskiej, gdzie polski konsulat wystawił im polskie paszporty, z którymi mogli jechać dalej.”
Po zajęciu Polski wspomniane osoby nie mogły jednak już kierować się tą drogą. Jednakże Kühl dodaje:
„Natomiast nie zostali przewiezieni do obozów koncentracyjnych, deportowani lub zamordowani, lecz internowani w tak zwanych obozach dla internowanej ludności cywilnej, zwanych „Illag”.
Hügli mówi o tym w swoim memoriale:
„Za sprawą wystawienia południowo- lub środkowoamerykańskich paszportów tym biednym, niewinnym ofiarom wojny dana została możliwość dotarcia do tak zwanego obozu dla obcych, który był przeznaczony do wymiany niemieckich internowanych w Ameryce.”

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Ostatecznie Hügli połączył cel swoich działań w prostym wyjaśnieniu:<br />
„Powtarzam, że wszyscy biorcy paszportów i wiz zdawali sobie sprawę z ich znaczenia, służyły one wyłącznie oszukaniu niemieckich władz.”<br />
	Teraz można zadać sobie stosowne pytanie, czy taka postawa konsula obcej władzy w naszym kraju jest dla nas do przyjęcia. Wprawdzie ze strony niemieckiej w ogóle nie wniesiono skarg, mimo to można by słusznie przyjąć, że zostali poinformowani o przebiegu sprawy. Natomiast amerykańskie poselstwo powtórzyło i poruszyło tę sprawę zarówno w Departamencie Policji, jak i na Wydziale Policji. Widocznie Stany Zjednoczone nie są przekonane o tym, że wystawione i celowane przez pana Hügliego paszporty pozostały w posiadaniu żydowskich protegowanych, lecz obawiają się, że w ten sposób wrogie państwa wyrobiłyby paszporty krajów południowoamerykańskich, aby wysłać do Ameryki swoich zwolenników w celach szpiegowskich. Przypadek Hörrlego mógłby może być wskazówką w tym kierunku. Po konsekwencjach prawnych przypisanych przez Amerykanów działaniom Hügliego dostarczyłby on świadomie albo nieświadomie agentom państw osi dokumenty tożsamości, które mogły umożliwić tym ludziom na podróż za ocean, a tam rozwijanie niedozwolonych czynów.<br />
	Czy obawy te są naprawdę uzasadnione czy rzeczywiście działania Hügliego prowadziły wyłącznie do oszukania władz niemieckich i rosyjskich, mogłoby być nieważne. W każdym razie można byłoby wnieść skargę przeciwko Szwajcarii, jeśli teraz nie zastosowałaby sankcji. To, iż jest to konieczne, wynika z faktu, że Hügli chwali się, że jego działania są aprobowane przez szwajcarskie władze. </p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Ostatecznie Hügli połączył cel swoich działań w prostym wyjaśnieniu:
„Powtarzam, że wszyscy biorcy paszportów i wiz zdawali sobie sprawę z ich znaczenia, służyły one wyłącznie oszukaniu niemieckich władz.”
Teraz można zadać sobie stosowne pytanie, czy taka postawa konsula obcej władzy w naszym kraju jest dla nas do przyjęcia. Wprawdzie ze strony niemieckiej w ogóle nie wniesiono skarg, mimo to można by słusznie przyjąć, że zostali poinformowani o przebiegu sprawy. Natomiast amerykańskie poselstwo powtórzyło i poruszyło tę sprawę zarówno w Departamencie Policji, jak i na Wydziale Policji. Widocznie Stany Zjednoczone nie są przekonane o tym, że wystawione i celowane przez pana Hügliego paszporty pozostały w posiadaniu żydowskich protegowanych, lecz obawiają się, że w ten sposób wrogie państwa wyrobiłyby paszporty krajów południowoamerykańskich, aby wysłać do Ameryki swoich zwolenników w celach szpiegowskich. Przypadek Hörrlego mógłby może być wskazówką w tym kierunku. Po konsekwencjach prawnych przypisanych przez Amerykanów działaniom Hügliego dostarczyłby on świadomie albo nieświadomie agentom państw osi dokumenty tożsamości, które mogły umożliwić tym ludziom na podróż za ocean, a tam rozwijanie niedozwolonych czynów.
Czy obawy te są naprawdę uzasadnione czy rzeczywiście działania Hügliego prowadziły wyłącznie do oszukania władz niemieckich i rosyjskich, mogłoby być nieważne. W każdym razie można byłoby wnieść skargę przeciwko Szwajcarii, jeśli teraz nie zastosowałaby sankcji. To, iż jest to konieczne, wynika z faktu, że Hügli chwali się, że jego działania są aprobowane przez szwajcarskie władze.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) W swoim memoriale z 10 kwietnia twierdzi, że wystąpienie dyplomatyczne generalnego konsula Meyera w Departamencie Policji nie doprowadziło do sukcesu. Władze szwajcarskie będą wiedzieć dokładnie, dlaczego przyjęli taką postawę. Aby to zrozumieć, trzeba spojrzeć na ogólną sytuację polityczną. Nawiązując do tego, Hügli przedstawia następnie prześladowanie Żydów. W tym samym memoriale wyjaśnia także:<br />
„Z tychże dokumentów wynika poza tym, że denuncjacja złożona przez tego samego pana Meyera u pana dr. Stuckiego, szefa protokołu i zwierzchnika Wydziału Konsularnego nie tylko nie odniosła skutku, lecz nie raz wystarczyła, aby w ogóle raczyć odpowiedzieć i dlatego pan Meyer po wielu miesiącach i licznych reklamacjach musiał zarządzać zwrotu swoich dokumentów od Departamentu Politycznego, aby przeprowadzić kolejny atak u dyrekcji sądownictwa kantonu Berno.”<br />
	Abstrahując od politycznego znaczenia działań Hügliego, dotykają one jednak także naszych własnych środków zaradczych Policji ds. cudzoziemców wobec obcych. Departament Sądownictwa i Policji Konfederacji wyjaśnia w związku z tym w swoim piśmie z 21 lipca 1943 r.:<br />
	„Bezpośrednio jesteśmy zainteresowani zawsze wtedy, gdy taki obcokrajowiec powołując się na swoje paragwajskie obywatelstwo zwraca się z prośbą o szwajcarską wizę wjazdową. W przypadku obywatela Niemiec, Hansa Cona, wymienionym w raporcie z 1 czerwca 1943 r. pod IV cyfra 3 przyznano na podstawie paragwajskiej wizy wjazd do Szwajcarii, co prawdopodobnie przy znajomości prawdziwego stanu rzeczy nie byłoby przypadkiem. Także w przypadku Kleestadta wymienionym w tym samym raporcie pod IV cyfra 4 zwrócono się na podstawie paragwajskiego paszportu z prośbą o wizę wjazdową do Lichtensteinu. Że zaś zagraniczni konsulowe w Szwajcarii pozwalają przekazywać obcokrajowcom dokumenty tożsamości za granicę, które wprowadzając w błąd odnośnie prawdziwego obywatelstwa i mogą prowadzić władze Szwajcarii do tego, aby pozwolić okazicielom paszportów na wjazd do Szwajcarii, musimy się przed tym energicznie bronić.</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) W swoim memoriale z 10 kwietnia twierdzi, że wystąpienie dyplomatyczne generalnego konsula Meyera w Departamencie Policji nie doprowadziło do sukcesu. Władze szwajcarskie będą wiedzieć dokładnie, dlaczego przyjęli taką postawę. Aby to zrozumieć, trzeba spojrzeć na ogólną sytuację polityczną. Nawiązując do tego, Hügli przedstawia następnie prześladowanie Żydów. W tym samym memoriale wyjaśnia także:
„Z tychże dokumentów wynika poza tym, że denuncjacja złożona przez tego samego pana Meyera u pana dr. Stuckiego, szefa protokołu i zwierzchnika Wydziału Konsularnego nie tylko nie odniosła skutku, lecz nie raz wystarczyła, aby w ogóle raczyć odpowiedzieć i dlatego pan Meyer po wielu miesiącach i licznych reklamacjach musiał zarządzać zwrotu swoich dokumentów od Departamentu Politycznego, aby przeprowadzić kolejny atak u dyrekcji sądownictwa kantonu Berno.”
Abstrahując od politycznego znaczenia działań Hügliego, dotykają one jednak także naszych własnych środków zaradczych Policji ds. cudzoziemców wobec obcych. Departament Sądownictwa i Policji Konfederacji wyjaśnia w związku z tym w swoim piśmie z 21 lipca 1943 r.:
„Bezpośrednio jesteśmy zainteresowani zawsze wtedy, gdy taki obcokrajowiec powołując się na swoje paragwajskie obywatelstwo zwraca się z prośbą o szwajcarską wizę wjazdową. W przypadku obywatela Niemiec, Hansa Cona, wymienionym w raporcie z 1 czerwca 1943 r. pod IV cyfra 3 przyznano na podstawie paragwajskiej wizy wjazd do Szwajcarii, co prawdopodobnie przy znajomości prawdziwego stanu rzeczy nie byłoby przypadkiem. Także w przypadku Kleestadta wymienionym w tym samym raporcie pod IV cyfra 4 zwrócono się na podstawie paragwajskiego paszportu z prośbą o wizę wjazdową do Lichtensteinu. Że zaś zagraniczni konsulowe w Szwajcarii pozwalają przekazywać obcokrajowcom dokumenty tożsamości za granicę, które wprowadzając w błąd odnośnie prawdziwego obywatelstwa i mogą prowadzić władze Szwajcarii do tego, aby pozwolić okazicielom paszportów na wjazd do Szwajcarii, musimy się przed tym energicznie bronić.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) IV. Sankcje, po które można sięgnąć.</p>
<p>Związkowy Departament Sądownictwa i Policji wnosi o sprawdzenie, czy uznanie pana notariusza Hügliego za konsula Paragwaju miało lub mogło być cofnięte.<br />
Że wymieniony nie jest już zdolny sprawować swojego urzędu, nie może budzić wątpliwości. Jednakże w jaki sposób nastąpi jego wycofanie się do życia prywatnego, byłoby do sprawdzenia.<br />
a)	wycofanie uznania za konsula przez Bundesrata. Uchybienia Hügliego, które z jednej strony zagrażały naszym własnym działaniom Policji ds. cudzoziemców przeciwko obcym, a z drugiej strony mogłyby wnieść ze sobą trudności w polityce zagranicznej, wystarczyłyby, aby złożyć Bundesratowi wniosek o wycofanie uznania za konsula. W dostępnej literaturze jednakże nie przedłożono tego rodzaju przypadku.<br />
b)	Można by także wykonać krok w naszym poselstwie w Buenos Aires w rządzie w Asuncion, przy czym byłaby to prośba o pozbawienie pana Hügliego jego funkcji w charakterze konsula paragwajskiego. Byłoby to zapewne bardziej uprzejme wobec Republiki Paragwaju, jednakże upłynęłoby sporo czasu, aż Hügli zawiesiłby swoją funkcję.<br />
c)	Ostatecznie, można byłoby także pozostawić to Stanom Zjednoczonym i Ameryce Północnej, aby interweniowali w Asuncion. Na tyle, na ile jesteśmy poinformowani, tutejsze poselstwo amerykańskie ma zamiar dotrzeć w tym sensie do Waszyngtonu.<br />
Zważywszy, że przypadek Hügliego nie jest jedynym tego rodzaju i istnieje naglące zainteresowanie Szwajcarii w oczyszczeniu korpusu konsula honorowego, można by dać pierwszeństwo wycofaniu uznania za konsula przez Bundesrata.<br />
	4 sierpnia 1943 r.</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) IV. Sankcje, po które można sięgnąć.

Związkowy Departament Sądownictwa i Policji wnosi o sprawdzenie, czy uznanie pana notariusza Hügliego za konsula Paragwaju miało lub mogło być cofnięte.
Że wymieniony nie jest już zdolny sprawować swojego urzędu, nie może budzić wątpliwości. Jednakże w jaki sposób nastąpi jego wycofanie się do życia prywatnego, byłoby do sprawdzenia.
a) wycofanie uznania za konsula przez Bundesrata. Uchybienia Hügliego, które z jednej strony zagrażały naszym własnym działaniom Policji ds. cudzoziemców przeciwko obcym, a z drugiej strony mogłyby wnieść ze sobą trudności w polityce zagranicznej, wystarczyłyby, aby złożyć Bundesratowi wniosek o wycofanie uznania za konsula. W dostępnej literaturze jednakże nie przedłożono tego rodzaju przypadku.
b) Można by także wykonać krok w naszym poselstwie w Buenos Aires w rządzie w Asuncion, przy czym byłaby to prośba o pozbawienie pana Hügliego jego funkcji w charakterze konsula paragwajskiego. Byłoby to zapewne bardziej uprzejme wobec Republiki Paragwaju, jednakże upłynęłoby sporo czasu, aż Hügli zawiesiłby swoją funkcję.
c) Ostatecznie, można byłoby także pozostawić to Stanom Zjednoczonym i Ameryce Północnej, aby interweniowali w Asuncion. Na tyle, na ile jesteśmy poinformowani, tutejsze poselstwo amerykańskie ma zamiar dotrzeć w tym sensie do Waszyngtonu.
Zważywszy, że przypadek Hügliego nie jest jedynym tego rodzaju i istnieje naglące zainteresowanie Szwajcarii w oczyszczeniu korpusu konsula honorowego, można by dać pierwszeństwo wycofaniu uznania za konsula przez Bundesrata.
4 sierpnia 1943 r.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Z A Ł Ą C Z N I K</p>
<p>Odpowiedzialność pojedynczych urzędników polskiego poselstwa w sprawie fałszowania paszportów Hügliego.</p>
<p>__________________</p>
<p>	Podpisany przez pana Bundesrata von Steigera raport z 21 lipca 1943 r. wyjaśnia, co następuje:<br />
	„W znaczącym zakresie prowadzonego pośrednictwa od nietrafnych poświadczeń obywatelstwa polskim Żydom na terenach okupowanych przez Niemcy według przedłożonych akt ściśle współdziałali panowie Konstanty Rokicki, wicekonsul przy poselstwie polskim w Bernie i dr Julius Kühl obecnie również urzędnik tegoż poselstwa. Pan Rokicki jest posiadaczem wystawionej przez państwa niebieskiej karty. Pan dr Kühl znajdował się w pozycji tolerowanego obcokrajowca, któremu wyznaczono termin wyjazdu połączony „w celu przygotowania wyjazdu” z zakazem jakiegokolwiek zatrudnienia i przyjęcia pracy, kiedy w marcu 1940 r. został zatrudniony jako pomocnik w służbie konsularnej przez polskie poselstwo w Bernie. Pozwalamy sobie uprzejmie Państwa prosić o sprawdzenie, czy nie upomnieli państwo pana Rokickiego w stosownie zdecydowany sposób i dalej czy domagano się zwolnienia pana dr. Kühla ze służby w polskim poselstwie.<br />
	W związku z czym wypowiedź Kühla Juliusa podczas jego przesłuchania przed II sędzią śledczym 18 stycznia 1943 r. dostarcza dość dokładnych informacji. Powiedział on:<br />
	„Zaznaczam, że w rzeczonej sprawie w ogóle nie działałem z własnej woli, lecz wyłącznie na polecenie mojego szefa konsula Rokickiego i radcy legacji Ryniewicza. Pytanie, jak moglibyśmy otrzymać zagraniczne paszporty dla obywateli polskich, postawiono sobie po raz pierwszy po zajęcie Polski przez Niemcy i Rosję pod koniec 1939 r. i na początku 1940 r. Przy czym przede wszystkim rozchodziło się o to, aby z okupowanej przez Rosję części Polski wywieźć pewne osoby, o które mieliśmy obawy. Było to możliwe za sprawą tego, że konsul Hügli wystawił tym osobom paragwajskie paszporty. Formularze paszportowe były każdorazowo odbierane u Hügliego, następnie wystawiane przez konsula Rokickiego, a potem ponownie przynoszone konsulowi Hügliemu do podpisu. To ostatnie załatwiałem na ogół ja.</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Z A Ł Ą C Z N I K

Odpowiedzialność pojedynczych urzędników polskiego poselstwa w sprawie fałszowania paszportów Hügliego.

__________________

Podpisany przez pana Bundesrata von Steigera raport z 21 lipca 1943 r. wyjaśnia, co następuje:
„W znaczącym zakresie prowadzonego pośrednictwa od nietrafnych poświadczeń obywatelstwa polskim Żydom na terenach okupowanych przez Niemcy według przedłożonych akt ściśle współdziałali panowie Konstanty Rokicki, wicekonsul przy poselstwie polskim w Bernie i dr Julius Kühl obecnie również urzędnik tegoż poselstwa. Pan Rokicki jest posiadaczem wystawionej przez państwa niebieskiej karty. Pan dr Kühl znajdował się w pozycji tolerowanego obcokrajowca, któremu wyznaczono termin wyjazdu połączony „w celu przygotowania wyjazdu” z zakazem jakiegokolwiek zatrudnienia i przyjęcia pracy, kiedy w marcu 1940 r. został zatrudniony jako pomocnik w służbie konsularnej przez polskie poselstwo w Bernie. Pozwalamy sobie uprzejmie Państwa prosić o sprawdzenie, czy nie upomnieli państwo pana Rokickiego w stosownie zdecydowany sposób i dalej czy domagano się zwolnienia pana dr. Kühla ze służby w polskim poselstwie.
W związku z czym wypowiedź Kühla Juliusa podczas jego przesłuchania przed II sędzią śledczym 18 stycznia 1943 r. dostarcza dość dokładnych informacji. Powiedział on:
„Zaznaczam, że w rzeczonej sprawie w ogóle nie działałem z własnej woli, lecz wyłącznie na polecenie mojego szefa konsula Rokickiego i radcy legacji Ryniewicza. Pytanie, jak moglibyśmy otrzymać zagraniczne paszporty dla obywateli polskich, postawiono sobie po raz pierwszy po zajęcie Polski przez Niemcy i Rosję pod koniec 1939 r. i na początku 1940 r. Przy czym przede wszystkim rozchodziło się o to, aby z okupowanej przez Rosję części Polski wywieźć pewne osoby, o które mieliśmy obawy. Było to możliwe za sprawą tego, że konsul Hügli wystawił tym osobom paragwajskie paszporty. Formularze paszportowe były każdorazowo odbierane u Hügliego, następnie wystawiane przez konsula Rokickiego, a potem ponownie przynoszone konsulowi Hügliemu do podpisu. To ostatnie załatwiałem na ogół ja.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Za wystawienie paszportu płaciliśmy Hügliemu w zależności od przypadku i liczby osób kwotę od około 500 do 2 000 franków. Ani poselstwo, ani konsulat, ani ja osobiście nie czerpaliśmy w związku z tą akcją jakichkolwiek korzyści. Z tymi paszportami okaziciele mogli wyjechać z okupowanej przez Rosję Polski do Kobe na granicy rosyjsko-japońskiej, gdzie polski konsulat wystawił im polskie paszporty, z którymi mogli jechać dalej. Po tym jak Polska została w całości okupowana przez Niemcy, postawiono to samo pytanie w kontekście ratowania pewnych obywateli polskich przed niemieckimi obozami koncentracyjnymi lub przed śmiercią. W ten sam sposób w skutek tego pozwoliliśmy wystawić paszporty paragwajskie pewnym kolejnym obywatelom polskim; w oparciu o nie wspomniane osoby nie mogły wprawdzie wyjechać z okupowanej przez Niemcy Polski, natomiast nie zostali przewiezieni do obozów koncentracyjnych, deportowani lub zamordowani, lecz internowani w tak zwanych obozach dla internowanej ludności cywilnej, zwanych Ilag. W całym tym okresie w ten sposób wystawiono około dwadzieścia do trzydziestu paragwajskich paszportów dla pojedynczych Polaków i polskich rodzin. W większości przypadków wystawienie paszportów przez konsula Hügliego zostało sfinansowane przez samo tutejsze poselstwo, mianowicie w przypadkach, w których poselstwo chciało samo z siebie ratować pewne osoby.<br />
	Polskie poselstwo zostało zaatakowane setkami przypadków pośredniczenia w paragwajskich paszportach, jednakże nie mogło spełnić tych żądań, ponieważ przy nazbyt obszernym wystawianiu paragwajskich paszportów istniałoby niebezpieczeństwo odkrycia przez niemieckie władze.”<br />
	To, że Hügli w swoim postępowaniu pozostawał pod wpływem tych panów, wynika z jego wypowiedzi i jest szczegółowo przekazane także na stronie 65 memoriału z 10 kwietnia 1943 r., w którym zauważa:<br />
	„Mogłem polegać zwłaszcza na informacjach, których dostarczało mi w imieniu polskiego rządu polskie poselstwo, szczególnie pan radca legacji Ryniewicz, tym bardziej, kiedy Polska sprzymierzyła się z Paragwajem. Do tego doszło jeszcze to, że żydowscy praktykujący w Bernie adwokaci, których poznałem z najlepszej strony podczas mojego działania jako notariusz, informowali mnie, zakrywali się polskim poselstwem.”</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Za wystawienie paszportu płaciliśmy Hügliemu w zależności od przypadku i liczby osób kwotę od około 500 do 2 000 franków. Ani poselstwo, ani konsulat, ani ja osobiście nie czerpaliśmy w związku z tą akcją jakichkolwiek korzyści. Z tymi paszportami okaziciele mogli wyjechać z okupowanej przez Rosję Polski do Kobe na granicy rosyjsko-japońskiej, gdzie polski konsulat wystawił im polskie paszporty, z którymi mogli jechać dalej. Po tym jak Polska została w całości okupowana przez Niemcy, postawiono to samo pytanie w kontekście ratowania pewnych obywateli polskich przed niemieckimi obozami koncentracyjnymi lub przed śmiercią. W ten sam sposób w skutek tego pozwoliliśmy wystawić paszporty paragwajskie pewnym kolejnym obywatelom polskim; w oparciu o nie wspomniane osoby nie mogły wprawdzie wyjechać z okupowanej przez Niemcy Polski, natomiast nie zostali przewiezieni do obozów koncentracyjnych, deportowani lub zamordowani, lecz internowani w tak zwanych obozach dla internowanej ludności cywilnej, zwanych Ilag. W całym tym okresie w ten sposób wystawiono około dwadzieścia do trzydziestu paragwajskich paszportów dla pojedynczych Polaków i polskich rodzin. W większości przypadków wystawienie paszportów przez konsula Hügliego zostało sfinansowane przez samo tutejsze poselstwo, mianowicie w przypadkach, w których poselstwo chciało samo z siebie ratować pewne osoby.
Polskie poselstwo zostało zaatakowane setkami przypadków pośredniczenia w paragwajskich paszportach, jednakże nie mogło spełnić tych żądań, ponieważ przy nazbyt obszernym wystawianiu paragwajskich paszportów istniałoby niebezpieczeństwo odkrycia przez niemieckie władze.”
To, że Hügli w swoim postępowaniu pozostawał pod wpływem tych panów, wynika z jego wypowiedzi i jest szczegółowo przekazane także na stronie 65 memoriału z 10 kwietnia 1943 r., w którym zauważa:
„Mogłem polegać zwłaszcza na informacjach, których dostarczało mi w imieniu polskiego rządu polskie poselstwo, szczególnie pan radca legacji Ryniewicz, tym bardziej, kiedy Polska sprzymierzyła się z Paragwajem. Do tego doszło jeszcze to, że żydowscy praktykujący w Bernie adwokaci, których poznałem z najlepszej strony podczas mojego działania jako notariusz, informowali mnie, zakrywali się polskim poselstwem.”

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Znaczenie ma także wypowiedź pana Hügliego z 15 stycznia 1943 r.:<br />
„Także dzisiaj trzymam się tego, że byłem przekonany, iż nie dopuszczam się niczego podlegającego karze.. Jeszcze niedawno rozmawiałem o tej kwestii z dr. Kühlem i Ryniewiczem i wyraziłem pewne wątpliwości, które jednak zostały rozwiane przez obydwu panów, ze wskazaniem na to, że przecież nie ma zamiaru nikogo oszukiwać czy odrwić.”<br />
	Kiedy Kühl mówi o pewnych osobach, o które były obawy ze strony poselstwa, to mogłoby być interesujące, z jakiego punktu widzenia dokonano wyboru. W każdym razie o tym obydwa protokoły Służby Policyjnej Szwajcarskiej Adwokatury Związkowej z 11 i 13 maja informują tylko częściowo. 11 maja przesłuchano w Montreux Weingorta Saula, urodzonego 22 grudnia 1914 r. w Białej, w Polsce, obywatela polskiego, rabina. Przyznał on, że załatwiał przez polskie poselstwo paragwajskie paszporty dla Żydów internowanych w Polsce. Uwzględnił tylko takie prośby, w przypadku których był pewien, że chodziło o osoby spokrewnione z jego rodziną. Są to:<br />
Weingort Abraham, jego żona i córka Rosl,<br />
Rosenblum Bochnia, jego żona i dziecko,<br />
Berglas Chaim Leib i jego żona,<br />
Fränkel Josef, jego żona i dzieci,<br />
Rapaport Regina i dzieci,<br />
Rapaport Jakob i dzieci,<br />
Rapaport Schapse, jego żona i dzieci,<br />
Rapaport Szymon Simche, jego żona i dzieci,<br />
Weingort Mendel, jego żona i dzieci,<br />
Wolf Samuel i rodzina.</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Znaczenie ma także wypowiedź pana Hügliego z 15 stycznia 1943 r.:
„Także dzisiaj trzymam się tego, że byłem przekonany, iż nie dopuszczam się niczego podlegającego karze.. Jeszcze niedawno rozmawiałem o tej kwestii z dr. Kühlem i Ryniewiczem i wyraziłem pewne wątpliwości, które jednak zostały rozwiane przez obydwu panów, ze wskazaniem na to, że przecież nie ma zamiaru nikogo oszukiwać czy odrwić.”
Kiedy Kühl mówi o pewnych osobach, o które były obawy ze strony poselstwa, to mogłoby być interesujące, z jakiego punktu widzenia dokonano wyboru. W każdym razie o tym obydwa protokoły Służby Policyjnej Szwajcarskiej Adwokatury Związkowej z 11 i 13 maja informują tylko częściowo. 11 maja przesłuchano w Montreux Weingorta Saula, urodzonego 22 grudnia 1914 r. w Białej, w Polsce, obywatela polskiego, rabina. Przyznał on, że załatwiał przez polskie poselstwo paragwajskie paszporty dla Żydów internowanych w Polsce. Uwzględnił tylko takie prośby, w przypadku których był pewien, że chodziło o osoby spokrewnione z jego rodziną. Są to:
Weingort Abraham, jego żona i córka Rosl,
Rosenblum Bochnia, jego żona i dziecko,
Berglas Chaim Leib i jego żona,
Fränkel Josef, jego żona i dzieci,
Rapaport Regina i dzieci,
Rapaport Jakob i dzieci,
Rapaport Schapse, jego żona i dzieci,
Rapaport Szymon Simche, jego żona i dzieci,
Weingort Mendel, jego żona i dzieci,
Wolf Samuel i rodzina.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) Oprócz paszportów Weingort załatwiał także przez polskie poselstwo listy konsula Paragwaju, z których wynikało, że wymienione w nich osoby zostały uznane za mieszkańców Paragwaju. Weingort wspomina o następujących przypadkach:<br />
Rapaport Aron i Jakob,<br />
Klein Martha i dziecko,<br />
Stein Meier, jego żona i dziecko,<br />
Stein Chiel i rodzina,<br />
Zalmanow Zalman z rodziną,<br />
Gurarje Noson i jego bracia,<br />
Türkel Schapse i rodzina,<br />
Pilicer Lea i córka,<br />
Prywes Henoch i rodzina,<br />
Eybuszyo Hena i jej siostry,<br />
Wolf Samuel z żoną i dziećmi,<br />
Wolf Manuel,<br />
Horowitz Nuchem i rodzina,<br />
Wildman Salomon i rodzina,<br />
Hager dr.,<br />
Katz Gisella i rodzina,<br />
Markiel Schulamit,<br />
Liwer Berisch i rodzina,<br />
Litmanowicz Moses i rodzina.<br />
	Z drugiej strony, Eiss Israel, urodzony 16 września 1876 r. w Ustrzykach, w Galicji, dodał podczas jego udanego przesłuchania w Zurichu 13 maja o zezwoleniu na wystawienie przez pana Rokickiego czterech paszportów, za które zapłacił mu 2 800 franków. Dwa wystawione na nazwisko oberrabina Lewina i jego syna, podczas gdy dwa kolejne są widocznie paszportami in blanco, dla tych, którzy nie przysłali jeszcze interesantom zdjęć paszportowych. Oprócz paszportów Eiss załatwiał także listy żelazne </p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) Oprócz paszportów Weingort załatwiał także przez polskie poselstwo listy konsula Paragwaju, z których wynikało, że wymienione w nich osoby zostały uznane za mieszkańców Paragwaju. Weingort wspomina o następujących przypadkach:
Rapaport Aron i Jakob,
Klein Martha i dziecko,
Stein Meier, jego żona i dziecko,
Stein Chiel i rodzina,
Zalmanow Zalman z rodziną,
Gurarje Noson i jego bracia,
Türkel Schapse i rodzina,
Pilicer Lea i córka,
Prywes Henoch i rodzina,
Eybuszyo Hena i jej siostry,
Wolf Samuel z żoną i dziećmi,
Wolf Manuel,
Horowitz Nuchem i rodzina,
Wildman Salomon i rodzina,
Hager dr.,
Katz Gisella i rodzina,
Markiel Schulamit,
Liwer Berisch i rodzina,
Litmanowicz Moses i rodzina.
Z drugiej strony, Eiss Israel, urodzony 16 września 1876 r. w Ustrzykach, w Galicji, dodał podczas jego udanego przesłuchania w Zurichu 13 maja o zezwoleniu na wystawienie przez pana Rokickiego czterech paszportów, za które zapłacił mu 2 800 franków. Dwa wystawione na nazwisko oberrabina Lewina i jego syna, podczas gdy dwa kolejne są widocznie paszportami in blanco, dla tych, którzy nie przysłali jeszcze interesantom zdjęć paszportowych. Oprócz paszportów Eiss załatwiał także listy żelazne

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) [w tym miejscu rozpoczyna się karta 9] dla następujących osób:<br />
Dawid Halberstamm, rabin,<br />
M.B. Sokolow,  pisarz,<br />
J. Landau, oberrabin,<br />
Mendel Lewin, oberrabin,<br />
A.M. Alter, rabin,<br />
J.L. Frommer, rektor Wyższej Szkoły Talmudycznej w Lublinie,<br />
J. Trockenheim, senator,<br />
N. Rabinowicz, oberrabin,<br />
pani Joskowicz, żona rabina,<br />
L.G. Fridenson, redaktor,<br />
Abraham Danziger, rabin,<br />
A.Gradus, kupiec,<br />
A. Messing, kupiec,<br />
Hela Bornstein, wdowa po zamordowanym oberrabinie,<br />
A.M. Lewin, syn wielkiego rabina,<br />
M. Stockhammer, sekretarz warszawskiego rabinatu,<br />
B. Morgenstern, oberrabin w Sokołowie<br />
J. Kenigsberg, kierownik Wyższej Szkoły Talmudycznej w Lublinie,<br />
Dr Mazur, lekarz,<br />
G. Sirato, główny kantor.<br />
	Z akt nie można stwierdzić, z jakiego punktu widzenia polskie poselstwo załatwiało kolejne paszporty.<br />
	Istniejące informacje mogłoby jednakże wystarczyć, aby bez wątpienia dowieść, że polskie poselstwo i osoby stojące za nim posługiwały się już 70-letnim Hüglim, aby przedstawić władzom niemieckim i rosyjskim pewne osoby, którymi szczególnie się interesowano, jako obywateli paragwajskich.<br />
	Wydaje się, iż sam Hügli nie był bardzo w tych działaniach, jednak ostatecznie pozwolił przekonać się panom z polskiego poselstwa, że przedsięweźmie działania, które zdają się być szczególnie uzasadnione, ponieważ Polska i Paragwaj stoją po tej samej stronie w wojnie. Tego, że przy tym mógłby sprawić trudności władzom swojego własnego kraju ojczystego, zdaje się, że sobie nie uświadomił.</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) [w tym miejscu rozpoczyna się karta 9] dla następujących osób:
Dawid Halberstamm, rabin,
M.B. Sokolow, pisarz,
J. Landau, oberrabin,
Mendel Lewin, oberrabin,
A.M. Alter, rabin,
J.L. Frommer, rektor Wyższej Szkoły Talmudycznej w Lublinie,
J. Trockenheim, senator,
N. Rabinowicz, oberrabin,
pani Joskowicz, żona rabina,
L.G. Fridenson, redaktor,
Abraham Danziger, rabin,
A.Gradus, kupiec,
A. Messing, kupiec,
Hela Bornstein, wdowa po zamordowanym oberrabinie,
A.M. Lewin, syn wielkiego rabina,
M. Stockhammer, sekretarz warszawskiego rabinatu,
B. Morgenstern, oberrabin w Sokołowie
J. Kenigsberg, kierownik Wyższej Szkoły Talmudycznej w Lublinie,
Dr Mazur, lekarz,
G. Sirato, główny kantor.
Z akt nie można stwierdzić, z jakiego punktu widzenia polskie poselstwo załatwiało kolejne paszporty.
Istniejące informacje mogłoby jednakże wystarczyć, aby bez wątpienia dowieść, że polskie poselstwo i osoby stojące za nim posługiwały się już 70-letnim Hüglim, aby przedstawić władzom niemieckim i rosyjskim pewne osoby, którymi szczególnie się interesowano, jako obywateli paragwajskich.
Wydaje się, iż sam Hügli nie był bardzo w tych działaniach, jednak ostatecznie pozwolił przekonać się panom z polskiego poselstwa, że przedsięweźmie działania, które zdają się być szczególnie uzasadnione, ponieważ Polska i Paragwaj stoją po tej samej stronie w wojnie. Tego, że przy tym mógłby sprawić trudności władzom swojego własnego kraju ojczystego, zdaje się, że sobie nie uświadomił.

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

<p>(Pl) W sprawie paszportów w każdym razie stwierdza się winę polskich panów, a sankcje, których życzyłby sobie pan Bundesrat von Steiger są zupełnie na miejscu.<br />
	Kühl dotąd, mimo różnych działań polskiego poselstwa. nie jest w posiadaniu niebieskiej karty tożsamości. Natomiast cieszy się o tyle uprzywilejowaną pozycją, jakby nie musiał podlegać przepisom Policji ds. cudzoziemców i praktycznie został potraktowany jako urzędnik państwowy poselstwa, który należałby do drugiej kategorii. Otrzymuje także kartki żywnościowe przez Wydział Zagraniczny.<br />
	Już od dłuższego czasu związkowa Policja ds. cudzoziemców nalegała na ustalenie jej relacji wobec Kühla i w związku z tym kieruje się pismo z 30 kwietnia tego roku, które skierował do nas pan Baechtold. Mogłaby to być już pora, aby zaprosić Kühla, żeby postarał się sam o ustalenie swojego dalszego pozostania w Szwajcarii u odpowiedzialnych za to władz Policji ds. cudzoziemców, a z drugiej strony zasugerować polskiemu poselstwu, wstrzymanie się od dalszego zatrudniania tego człowieka.<br />
{po lewej stronie odręczna notatka – nieczytelna} Zarówno pan Ryniewicz, jak i pan Rokicki są wezwani do Wydziału i zostanie im oznajmione, iż ich działanie przynajmniej częściowo odpowiada za trudności, które spotykają teraz pana Hügliego.<br />
						9 sierpnia 1943 r.<br />
				                        (podpis – nieczytelny)</p>
<p><small>Archiwum Federalne w Bernie,<br />
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27</small></p>

(Pl) W sprawie paszportów w każdym razie stwierdza się winę polskich panów, a sankcje, których życzyłby sobie pan Bundesrat von Steiger są zupełnie na miejscu.
Kühl dotąd, mimo różnych działań polskiego poselstwa. nie jest w posiadaniu niebieskiej karty tożsamości. Natomiast cieszy się o tyle uprzywilejowaną pozycją, jakby nie musiał podlegać przepisom Policji ds. cudzoziemców i praktycznie został potraktowany jako urzędnik państwowy poselstwa, który należałby do drugiej kategorii. Otrzymuje także kartki żywnościowe przez Wydział Zagraniczny.
Już od dłuższego czasu związkowa Policja ds. cudzoziemców nalegała na ustalenie jej relacji wobec Kühla i w związku z tym kieruje się pismo z 30 kwietnia tego roku, które skierował do nas pan Baechtold. Mogłaby to być już pora, aby zaprosić Kühla, żeby postarał się sam o ustalenie swojego dalszego pozostania w Szwajcarii u odpowiedzialnych za to władz Policji ds. cudzoziemców, a z drugiej strony zasugerować polskiemu poselstwu, wstrzymanie się od dalszego zatrudniania tego człowieka.
{po lewej stronie odręczna notatka – nieczytelna} Zarówno pan Ryniewicz, jak i pan Rokicki są wezwani do Wydziału i zostanie im oznajmione, iż ich działanie przynajmniej częściowo odpowiada za trudności, które spotykają teraz pana Hügliego.
9 sierpnia 1943 r.
(podpis – nieczytelny)

Archiwum Federalne w Bernie,
sygnatura CH-BAR#E2001E#1000-1571#657#27

PERSONENVERZEICHNISSE

In vielen Archivsammlungen weltweit befinden sich Verzeichnisse von Personen, die Reisepässe der lateinamerikanischen Länder erhalten haben. Diese Verzeichnisse dienten zur Erfassung der im Rahmen der Reisepass-Aktion geretteten Bevölkerung. Auf dieser Grundlage lassen sich die Namenslisten von Personen wiederherstellen, für die diese Dokumente ausgestellt wurden. Darunter gibt es Verzeichnisse, die von Mitgliedern jüdischer Hilfsorganisationen erstellt wurden, die unter Mitwirkung der Gesandtschaft der Republik Polen in Bern die Pässe kauften und verschickten, sowie die deutschen Verzeichnisse aus den einzelnen Internierungslagern, vorbereitet für den geplanten Austausch falscher Staatsangehöriger lateinamerikanischer Länder gegen die von den Alliierten internierten Deutschen.

weiterlesen
<p>Außenministerium<br />
Z-851-e/vit/44							London, den 21. Oktober 1944</p>
<p>Bezugnehmend auf den Fall Vittel sendet das Außenministerium im Anhang eine Liste mit Namen von Juden, die über das Konsulat von Honduras in der Schweiz Pässe dieses Landes erworben haben. Diese Liste, die eine Reihe an Namen von Personen beinhaltet, die nicht aus Polen stammen, erhielt das Ministerium von jüdischen Organisationen in der Schweiz. Das Ministerium hat keine Kenntnis darüber, ob diese Liste komplett und endgültig ist, und kennt auch nicht den Ort der Internierung der in der Liste genannten Personen.<br />
	Das Ministerium bittet die Gesandtschaft um die Überreichung der Liste an das Außenministerium von Honduras sowie um die Benachrichtigung des Ministeriums, ob Honduras die ausgehändigten Pässe für die Zeit des Krieges anerkennt und ob Honduras an der Aktion der USA teilnimmt, deren Ziel es ist, die Juden, die über Pässe von lateinamerikanischen Staaten verfügen, gegen die in Amerika festgehaltenen Deutschen auszutauschen.<br />
	Das Ministerium verfügt derzeit noch über keine Liste der Pässe, die von den Behörden El Salvadors, Costa-Ricas und Nicaraguas ausgestellt wurden.<br />
Anh. 1</p>
<p>An 									für den MINISTER<br />
die Gesandtschaft der Republik Polen<br />
in Mexiko.								L. Koziebrodzki</p>
<p>[Stempel unten rechts]<br />
Gesandtschaft der Republik Polen in Mexiko<br />
Nr. 738 [undeutlich]<br />
Eingegangen am<br />
Anhänge<br />
Bargeld<br />
Gegenstandswert</p>
<p>(Pl) Liste von Juden im Besitz honduranischer Pässe<br />
<small>Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180</small></p>

Außenministerium
Z-851-e/vit/44 London, den 21. Oktober 1944

Bezugnehmend auf den Fall Vittel sendet das Außenministerium im Anhang eine Liste mit Namen von Juden, die über das Konsulat von Honduras in der Schweiz Pässe dieses Landes erworben haben. Diese Liste, die eine Reihe an Namen von Personen beinhaltet, die nicht aus Polen stammen, erhielt das Ministerium von jüdischen Organisationen in der Schweiz. Das Ministerium hat keine Kenntnis darüber, ob diese Liste komplett und endgültig ist, und kennt auch nicht den Ort der Internierung der in der Liste genannten Personen.
Das Ministerium bittet die Gesandtschaft um die Überreichung der Liste an das Außenministerium von Honduras sowie um die Benachrichtigung des Ministeriums, ob Honduras die ausgehändigten Pässe für die Zeit des Krieges anerkennt und ob Honduras an der Aktion der USA teilnimmt, deren Ziel es ist, die Juden, die über Pässe von lateinamerikanischen Staaten verfügen, gegen die in Amerika festgehaltenen Deutschen auszutauschen.
Das Ministerium verfügt derzeit noch über keine Liste der Pässe, die von den Behörden El Salvadors, Costa-Ricas und Nicaraguas ausgestellt wurden.
Anh. 1

An für den MINISTER
die Gesandtschaft der Republik Polen
in Mexiko. L. Koziebrodzki

[Stempel unten rechts]
Gesandtschaft der Republik Polen in Mexiko
Nr. 738 [undeutlich]
Eingegangen am
Anhänge
Bargeld
Gegenstandswert

(Pl) Liste von Juden im Besitz honduranischer Pässe
Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180

<p>(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich<br />
<small>Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180</small></p>

(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich
Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180

<p>(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich<br />
<small>Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180</small></p>

(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich
Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180

<p>(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich<br />
<small>Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180</small></p>

(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich
Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180

<p>(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich<br />
<small>Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180</small></p>

(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich
Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180

<p>(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich<br />
<small>Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180</small></p>

(Pl) Lista Żydów posiadaczy paszportów honduraskich
Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0175 - Archiwum Akt Nowych AAN_2_593_0_12_171_0180

<p>(Pl) Odręczne notatki Abrahama Silberscheina dotyczące osób, którym udzielano pomocy w związku z akcją paszportową<br />
<small>Yad Vashem M20_179_13_24 Yad Vashem M20_179_13_25</small></p>

(Pl) Odręczne notatki Abrahama Silberscheina dotyczące osób, którym udzielano pomocy w związku z akcją paszportową
Yad Vashem M20_179_13_24 Yad Vashem M20_179_13_25

<p>(Pl) Odręczne notatki Abrahama Silberscheina dotyczące osób, którym udzielano pomocy w związku z akcją paszportową<br />
<small>Yad Vashem M20_179_13_24 Yad Vashem M20_179_13_25</small></p>

(Pl) Odręczne notatki Abrahama Silberscheina dotyczące osób, którym udzielano pomocy w związku z akcją paszportową
Yad Vashem M20_179_13_24 Yad Vashem M20_179_13_25

POSTKARTEN

Die in der Sammlung von Chaim Eiss entdeckten Postkarten wurden vom Warschauer Ghetto gesendet, und zwar noch vor Beginn der angeblichen „Umsiedlungsaktion“ am 22. Juli 1942, bei der die jüdische Bevölkerung in Vernichtungslager deportiert wurde. Die meisten Postkarten enthalten Bitten um materielle Hilfe, insbesondere um Bereitstellung von Lebensmitteln, Medikamenten und Kleidung. Diese Unterstützung erhöhte die Überlebenschancen der Einwohner:innen des Ghettos. Postkarten wurden vor allem an die Mitglieder jüdischer Hilfsorganisationen in der Schweiz gesendet. In den erhaltenen Berichten sind Informationen darüber zu finden, dass sich in den Postkarten verschlüsselte Bitten um die Bereitstellung eines Passes oder Bestätigung der Staatsangehörigkeit versteckten, was auf Rettung hoffen ließ.

<p>(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o pomoc <small>Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, EISS_1_0148</small></p>

(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o pomoc Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, EISS_1_0148

<p>(Pl) Warszawa, 14 lipca<br />
Szanowny Panie Eiss!<br />
Składamy serdeczne podziękowania za dwie paczki z zasłonami, które otrzymaliśmy od Pana w zeszłym tygodniu, zaś w tym tygodniu otrzymaliśmy trzy podobne paczki z zasłonami, za które serdecznie dziękujemy. Dzięki Bogu, wszyscy jesteśmy zdrowi. Chcielibyśmy też poinformować uprzejmie, że jeśli zechce Pan napisać do nas, mieszkamy przy ulicy Nowolipie 52 a nie Nowolipki 42, jak pisał Pan dotychczas. Przekazujemy serdeczne pozdrowienia od nas wszystkich<br />
Pańscy [podpis nieczytelny]<br />
<small>EISS_1_0148</small></p>

(Pl) Warszawa, 14 lipca
Szanowny Panie Eiss!
Składamy serdeczne podziękowania za dwie paczki z zasłonami, które otrzymaliśmy od Pana w zeszłym tygodniu, zaś w tym tygodniu otrzymaliśmy trzy podobne paczki z zasłonami, za które serdecznie dziękujemy. Dzięki Bogu, wszyscy jesteśmy zdrowi. Chcielibyśmy też poinformować uprzejmie, że jeśli zechce Pan napisać do nas, mieszkamy przy ulicy Nowolipie 52 a nie Nowolipki 42, jak pisał Pan dotychczas. Przekazujemy serdeczne pozdrowienia od nas wszystkich
Pańscy [podpis nieczytelny]
EISS_1_0148

<p>(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o udzielenie pomocy<br />
<small>Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss56 nr inwentarzowy 194826</small></p>

(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o udzielenie pomocy
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, ZWEiss56 nr inwentarzowy 194826

<p>Warschau, 3.07.1941</p>
<p>Sehr geehrter Herr Eiss,</p>
<p>ich habe die Grüße von meinem Vater, Wolf Hendles, aus der Postkarte von Ihnen an Herrn Frydman erhalten. Infolgedessen fühle ich mich dazu ermutigt, sie höflichst zu bitten, uns Pakete mit Kleidung und Lebensmitteln zuzuschicken. Jegliche Kosten wird mein Vater unverzüglich begleichen, nachdem ich einen Brief zu Ihren Händen in dieser Angelegenheit schicke. Sie werden sicherlich verstehen, dass dieses Geld zu 100% sicher ist, da unser Vater schrieb, dass er ständig Pakete verschickt und auch weiterhin Wege sucht, um mehr Pakete zu versenden. Sie werden auch verstehen, dass Geld und materielle Unterstützung für uns unabdinglich und wichtig sind. Ich bitte Sie erneut und inständig meiner Bitte nachzukommen und danke herzlich und hundertfach im Voraus. Für uns ist das eine Frage des Überlebens. Rücksendung an die Adresse des Absenders: Tochter Ruchla Hendles</p>
<p>(Pl) Postcard addressed to Chaim Eiss with a request for help<br />
<small>Państwowe Muzeum Auschwitz Birkenau ZWEiss56 nr inwentarzowy 194826</small></p>

Warschau, 3.07.1941

Sehr geehrter Herr Eiss,

ich habe die Grüße von meinem Vater, Wolf Hendles, aus der Postkarte von Ihnen an Herrn Frydman erhalten. Infolgedessen fühle ich mich dazu ermutigt, sie höflichst zu bitten, uns Pakete mit Kleidung und Lebensmitteln zuzuschicken. Jegliche Kosten wird mein Vater unverzüglich begleichen, nachdem ich einen Brief zu Ihren Händen in dieser Angelegenheit schicke. Sie werden sicherlich verstehen, dass dieses Geld zu 100% sicher ist, da unser Vater schrieb, dass er ständig Pakete verschickt und auch weiterhin Wege sucht, um mehr Pakete zu versenden. Sie werden auch verstehen, dass Geld und materielle Unterstützung für uns unabdinglich und wichtig sind. Ich bitte Sie erneut und inständig meiner Bitte nachzukommen und danke herzlich und hundertfach im Voraus. Für uns ist das eine Frage des Überlebens. Rücksendung an die Adresse des Absenders: Tochter Ruchla Hendles

(Pl) Postcard addressed to Chaim Eiss with a request for help
Państwowe Muzeum Auschwitz Birkenau ZWEiss56 nr inwentarzowy 194826

<p>(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o udzielenie pomocy<br />
<small>Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, EISS_1_0124</small></p>

(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o udzielenie pomocy
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, EISS_1_0124

<p>(Pl) Nr 5087<br />
Warszawa, 4 maja 1942 r.<br />
Szanowny Panie Weiss!<br />
Pan Z. Frydman zwrócił się do nas z prośbą o przekazanie Panu, żeby zechciał Pan przesyłać paczki z darami dla niżej wymienionych osób pocztą bezpośrednio na ich adresy:<br />
1.	Grylak L.	Grzybowska 7	Warszawa<br />
2.	Goldberg A.H.	Nowolipie 51	"<br />
3.	Klein M.P.	Rynkowa 1	"<br />
4.	Lewin Sz.	Franciszkańska 37	"<br />
5.	Najahr M. 	Pl. Wolności 10	"<br />
6.	Piotrkowski L.	Sierakowska 6	"<br />
7.	Pasternak Ch.	Smocza 9	"<br />
8.	Kozłowski Ch.L.	Karmelicka 8	"<br />
9.	Rawicz I.	Kurza 9	"<br />
10.	Rynski N.	Dzielna 32	"<br />
11.	Sznajer P. 	Sw.Jerska 36	"<br />
12.	Sztulman H.	Przebieg 1	"<br />
13.	Szternfeld H.	Grzybowska 6	"<br />
14.	Szereszewski M. 	Meizelsa 8	"<br />
15.	Sokołow B.	Przebieg 1	"<br />
16.	Tac N.	Muranowska 29/5	"<br />
Wymienione osoby znajdują się w bardzo nędznej sytuacji życiowej i mamy nadzieję, że uda się Panu spełnić tę prośbę. Z zainteresowaniem oczekujemy na Pańską szanowną odpowiedź,<br />
podpisano<br />
z wyrazami najwyższego szacunku<br />
[podpisy nieczytelne]<br />
<small>EISS_1_0124</small></p>

(Pl) Nr 5087
Warszawa, 4 maja 1942 r.
Szanowny Panie Weiss!
Pan Z. Frydman zwrócił się do nas z prośbą o przekazanie Panu, żeby zechciał Pan przesyłać paczki z darami dla niżej wymienionych osób pocztą bezpośrednio na ich adresy:
1. Grylak L. Grzybowska 7 Warszawa
2. Goldberg A.H. Nowolipie 51 "
3. Klein M.P. Rynkowa 1 "
4. Lewin Sz. Franciszkańska 37 "
5. Najahr M. Pl. Wolności 10 "
6. Piotrkowski L. Sierakowska 6 "
7. Pasternak Ch. Smocza 9 "
8. Kozłowski Ch.L. Karmelicka 8 "
9. Rawicz I. Kurza 9 "
10. Rynski N. Dzielna 32 "
11. Sznajer P. Sw.Jerska 36 "
12. Sztulman H. Przebieg 1 "
13. Szternfeld H. Grzybowska 6 "
14. Szereszewski M. Meizelsa 8 "
15. Sokołow B. Przebieg 1 "
16. Tac N. Muranowska 29/5 "
Wymienione osoby znajdują się w bardzo nędznej sytuacji życiowej i mamy nadzieję, że uda się Panu spełnić tę prośbę. Z zainteresowaniem oczekujemy na Pańską szanowną odpowiedź,
podpisano
z wyrazami najwyższego szacunku
[podpisy nieczytelne]
EISS_1_0124

<p>(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o udzielenie pomocy<br />
<small>Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, EISS_1_0159</small></p>

(Pl) Pocztówka skierowana do Chaima Eissa z prośbą o udzielenie pomocy
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, EISS_1_0159

<p>(Pl) Szanowny Panie Eiss!<br />
Dziś otrzymaliśmy paczkę z zasłonami, 2 dla Hele Librach i dwie dla mnie. Bardzo Panu dziękuję. Dzięki Bogu, wszyscy jesteśmy zdrowi. Serdeczne pozdrowienia<br />
Warszawa, 25 czerwca<br />
Ewa Fogel<br />
<small>EISS_1_0159</small></p>

(Pl) Szanowny Panie Eiss!
Dziś otrzymaliśmy paczkę z zasłonami, 2 dla Hele Librach i dwie dla mnie. Bardzo Panu dziękuję. Dzięki Bogu, wszyscy jesteśmy zdrowi. Serdeczne pozdrowienia
Warszawa, 25 czerwca
Ewa Fogel
EISS_1_0159

DEPESCHEN

Die in der Gesandtschaft der Republik Polen in Bern eingehenden und ausgehenden Depeschen zeugen von Maßnahmen, die von den polnischen Diplomaten ergriffen wurden, um Jüdinnen und Juden vor dem Tod zu retten, und sie bilden eine wertvolle Wissensquelle über den Zweiten Weltkrieg.

weiterlesen
<p>An Washington Nr. 7 vom 29.08.1942<br />
Für Jakob Rosenheim, Agudas, 817 West End Avenue Corner, 100th Street, New York City;<br />
von Sternbuch, St. Gallen:<br />
„Laut zahlreichen authentischen Informationen wurde letztens ein Teil des Warschauer Ghettos liquidiert. Dabei wurden ca. 100 000 Juden auf bestialische Art und Weise ermordet; die Massenmorde dauern an; aus den Leichen werden Seife und Kunstdünger hergestellt. Ein ähnliches Schicksal erlitten auch die Deportierten aus anderen Ländern. Nur energische Repressionen seitens der amerikanischen Seite können diese Verfolgung aufhalten. Setzt alles daran, um solch eine Reaktion möglichst schnell herbeizuführen, wendet euch an die Gesellschaft, die Presse, Würdenträger. Informiert Lubawiczer, Silver, Wise, Einstein, Klatskin, Goldman, Thomas Mann und andere. Meinen Nachnamen nicht nennen. Bitte Empfang des Telegramms bestätigen.</p>
<p>(Pl) Telegramm über die Liquidierung des Warschauer Ghettos<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Depesza nr 1 AAN_2_495_0_-_330_0083</small></p>

An Washington Nr. 7 vom 29.08.1942
Für Jakob Rosenheim, Agudas, 817 West End Avenue Corner, 100th Street, New York City;
von Sternbuch, St. Gallen:
„Laut zahlreichen authentischen Informationen wurde letztens ein Teil des Warschauer Ghettos liquidiert. Dabei wurden ca. 100 000 Juden auf bestialische Art und Weise ermordet; die Massenmorde dauern an; aus den Leichen werden Seife und Kunstdünger hergestellt. Ein ähnliches Schicksal erlitten auch die Deportierten aus anderen Ländern. Nur energische Repressionen seitens der amerikanischen Seite können diese Verfolgung aufhalten. Setzt alles daran, um solch eine Reaktion möglichst schnell herbeizuführen, wendet euch an die Gesellschaft, die Presse, Würdenträger. Informiert Lubawiczer, Silver, Wise, Einstein, Klatskin, Goldman, Thomas Mann und andere. Meinen Nachnamen nicht nennen. Bitte Empfang des Telegramms bestätigen.

(Pl) Telegramm über die Liquidierung des Warschauer Ghettos
Archiwum Akt Nowych Depesza nr 1 AAN_2_495_0_-_330_0083

<p>Washington – jüdische Auszahlungen und<br />
Informationen</p>
<p>– 125 –</p>
<p>Aus Washington Nr. 5 vom 7.05.1943<br />
Bitte informieren Sie Chaim Izraeli Eiss, Müllerstrasse 69, Zürich, dass das von den Rabbinern Kotler und Lewin übergebene Geld für die folgenden 14 Familien bestimmt ist:<br />
Ziemba Mosze, Friedman Frydenson Orlean Zusze Frydman Blatt Lwów Hendeles, Mendel Hornstein, Simon Schreiber, Sara Kluger, Malka Anisfeld Elchonon Waserman, Jankiel Czerbuchowski, Szolom Kalmanowicz, die letzten drei: Kanas Wiljempole Poneru 15.<br />
Für jede der Familien wurden 1500 Schweizer Franken bestimmt – bitte ändern Sie diese Bestimmung nicht. Rabbi Samuel Dawid Ungar wird das Geld übergeben. Bitte um Benachrichtigung, wem er die nötigen Dokumente besorgt hat, wem er sie noch besorgen kann und ob er Kontakt mit Vilnius und Kowno durch die südamerikanischen Konsulate hat. Rabbi Feiwel Jeruchem, Stary-Sambor, hat einen alten [hier der Einschub, da das polnische Wort nicht zu Ende geschrieben worden ist und je nach Endung zwei verschiedene Bedeutungen hat – dawno (seit langem), dawny (alt)] costa-ricanischen Pass. Bitte helfen Sie seiner Schwester, Sara Kluger, und ihren Kindern: Natan, Elias, Bluma – paraguayische Dokumente zu besorgen.<br />
Bitte informieren Sie Saul Weingort, Belmont 29, Montreux, dass Szabse Fraenkel ihm insgesamt 1700$ für die Familien Fraenkel, Kornitzer zugesandt hat; getrennt 800$ für die Rapaports; getrennt 400$ für Sulamit Merkels, geboren in Warschau am 12. April 1924, die aktuell unter folgender Adresse wohnhaft ist: Zdanowicz, Ludwika 5, Warschau. Über die Rettung von Józef, Aleksander, Mendel, Matla, Gizela, Izydor Kornitzer erfuhr er von Eisenstadt. Er bittet um Auskunft, ob sie dank der Pässe gerettet worden sind und falls dies der Fall ist, bittet er um die Zusendung dieser Dokumente. Er bittet Weingort zu bitten, dass dieser Gisela Kornitzer, Katz, Krakau, Orzeszkowej 6, fragt, ob sie auch Dokumente haben möchte.<br />
Ich bitte ebenfalls um Auskunft über das Schicksal des Bruders, Jakob Fraenkel, und Chaja Perla Kornitzer, die zusammen mit 4 Kindern leben.</p>
<p>(Pl) Telegramm über den Geldtransfer für die Pässe<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Depesza nr 2 i 3 AAN_2_495_0_-_330_0125</small></p>

Washington – jüdische Auszahlungen und
Informationen

– 125 –

Aus Washington Nr. 5 vom 7.05.1943
Bitte informieren Sie Chaim Izraeli Eiss, Müllerstrasse 69, Zürich, dass das von den Rabbinern Kotler und Lewin übergebene Geld für die folgenden 14 Familien bestimmt ist:
Ziemba Mosze, Friedman Frydenson Orlean Zusze Frydman Blatt Lwów Hendeles, Mendel Hornstein, Simon Schreiber, Sara Kluger, Malka Anisfeld Elchonon Waserman, Jankiel Czerbuchowski, Szolom Kalmanowicz, die letzten drei: Kanas Wiljempole Poneru 15.
Für jede der Familien wurden 1500 Schweizer Franken bestimmt – bitte ändern Sie diese Bestimmung nicht. Rabbi Samuel Dawid Ungar wird das Geld übergeben. Bitte um Benachrichtigung, wem er die nötigen Dokumente besorgt hat, wem er sie noch besorgen kann und ob er Kontakt mit Vilnius und Kowno durch die südamerikanischen Konsulate hat. Rabbi Feiwel Jeruchem, Stary-Sambor, hat einen alten [hier der Einschub, da das polnische Wort nicht zu Ende geschrieben worden ist und je nach Endung zwei verschiedene Bedeutungen hat – dawno (seit langem), dawny (alt)] costa-ricanischen Pass. Bitte helfen Sie seiner Schwester, Sara Kluger, und ihren Kindern: Natan, Elias, Bluma – paraguayische Dokumente zu besorgen.
Bitte informieren Sie Saul Weingort, Belmont 29, Montreux, dass Szabse Fraenkel ihm insgesamt 1700$ für die Familien Fraenkel, Kornitzer zugesandt hat; getrennt 800$ für die Rapaports; getrennt 400$ für Sulamit Merkels, geboren in Warschau am 12. April 1924, die aktuell unter folgender Adresse wohnhaft ist: Zdanowicz, Ludwika 5, Warschau. Über die Rettung von Józef, Aleksander, Mendel, Matla, Gizela, Izydor Kornitzer erfuhr er von Eisenstadt. Er bittet um Auskunft, ob sie dank der Pässe gerettet worden sind und falls dies der Fall ist, bittet er um die Zusendung dieser Dokumente. Er bittet Weingort zu bitten, dass dieser Gisela Kornitzer, Katz, Krakau, Orzeszkowej 6, fragt, ob sie auch Dokumente haben möchte.
Ich bitte ebenfalls um Auskunft über das Schicksal des Bruders, Jakob Fraenkel, und Chaja Perla Kornitzer, die zusammen mit 4 Kindern leben.

(Pl) Telegramm über den Geldtransfer für die Pässe
Archiwum Akt Nowych Depesza nr 2 i 3 AAN_2_495_0_-_330_0125

<p>Paraguayische Pässe<br />
von Juden</p>
<p>- 321 -<br />
Nr. 583 vom 18.12.1943/statissime/<br />
Sternbuch, der Vorsitzende des Komitees zur Unterstützung von jüdischen Flüchtlingen, bittet um die Weiterleitung des folgenden Telegramms:<br />
„Allen, die über paraguayische Pässe verfügen, die vom vorherigen Konsul Paraguays in Bern ausgestellt wurden, und die in den Lagern für Staatsbürger südamerikanischer Länder in Deutschland interniert werden, drohen Deportationen und ein schrecklicher Tod, da der spanische Botschafter in Bern auf Grundlage der Anweisungen der paraguayischen Regierung und der Panamerikanischen Union diese Pässe nicht anerkennen will. Der hiesige Nuntius griff bereits in Madrid in dieser Sache ein, bislang keine Antwort. Er bemüht sich auch im Vatikan um eine Intervention in Paraguay. Bitte jegliche Schritte bei Organisationen, Personen und der niederländischen Regierung einzuleiten, um die Panamerikanische Union und Paraguay dazu zu bewegen – zuerst zumindest provisorisch – die bisherigen Anweisungen an den spanischen Botschafter in Berlin zurückzunehmen. Es geht um polnische, belgische und niederländische Staatsbürger, die nach dem Krieg unter der Garantie der Regierungen die Pässe wieder zurückgeben und in ihre Heimat zurückkehren. Die amerikanischen Regierungen werden somit keine Verpflichtungen mehr gegenüber ihnen haben. Viele der Internierten verfügt auch über gültige palästinensische Zertifikate. Bietet alle möglichen Garantien an. Das Leben dieser Menschen hängt zurzeit einzig und allein von den amerikanischen Regierungen ab; es wäre eine Schande, sie dem sicheren Tode auszuliefern. Wir dürfen keine einzige Sekunde verlieren. Bitte um umgehende Information darüber, was unternommen worden ist und wie die Perspektiven aussehen.<br />
„Das obige bitte ich sofort an folgende Adressen zu senden:<br />
I. Agudas, Gerer Rebbe, Jerusalem;<br />
II. Agudas, Rosenheim, New York;<br />
III. Rabbi S. Zalmanoff, 5501, 15 Avenue, Brooklyn;<br />
IV. Schabse Fränkel, 112 Wilson Street, Brooklyn;<br />
V. Harry Goodman, 27 Lord´s Park, London N. 16.“<br />
/-/ ŁADOŚ</p>
<p>(Pl) Einer der ersten Bitten um Intervention bezüglich der Notwendigkeit der Rettung von Passinhaber:innen<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Depesza nr 5b AAN_2_495_327_0321</small></p>

Paraguayische Pässe
von Juden

- 321 -
Nr. 583 vom 18.12.1943/statissime/
Sternbuch, der Vorsitzende des Komitees zur Unterstützung von jüdischen Flüchtlingen, bittet um die Weiterleitung des folgenden Telegramms:
„Allen, die über paraguayische Pässe verfügen, die vom vorherigen Konsul Paraguays in Bern ausgestellt wurden, und die in den Lagern für Staatsbürger südamerikanischer Länder in Deutschland interniert werden, drohen Deportationen und ein schrecklicher Tod, da der spanische Botschafter in Bern auf Grundlage der Anweisungen der paraguayischen Regierung und der Panamerikanischen Union diese Pässe nicht anerkennen will. Der hiesige Nuntius griff bereits in Madrid in dieser Sache ein, bislang keine Antwort. Er bemüht sich auch im Vatikan um eine Intervention in Paraguay. Bitte jegliche Schritte bei Organisationen, Personen und der niederländischen Regierung einzuleiten, um die Panamerikanische Union und Paraguay dazu zu bewegen – zuerst zumindest provisorisch – die bisherigen Anweisungen an den spanischen Botschafter in Berlin zurückzunehmen. Es geht um polnische, belgische und niederländische Staatsbürger, die nach dem Krieg unter der Garantie der Regierungen die Pässe wieder zurückgeben und in ihre Heimat zurückkehren. Die amerikanischen Regierungen werden somit keine Verpflichtungen mehr gegenüber ihnen haben. Viele der Internierten verfügt auch über gültige palästinensische Zertifikate. Bietet alle möglichen Garantien an. Das Leben dieser Menschen hängt zurzeit einzig und allein von den amerikanischen Regierungen ab; es wäre eine Schande, sie dem sicheren Tode auszuliefern. Wir dürfen keine einzige Sekunde verlieren. Bitte um umgehende Information darüber, was unternommen worden ist und wie die Perspektiven aussehen.
„Das obige bitte ich sofort an folgende Adressen zu senden:
I. Agudas, Gerer Rebbe, Jerusalem;
II. Agudas, Rosenheim, New York;
III. Rabbi S. Zalmanoff, 5501, 15 Avenue, Brooklyn;
IV. Schabse Fränkel, 112 Wilson Street, Brooklyn;
V. Harry Goodman, 27 Lord´s Park, London N. 16.“
/-/ ŁADOŚ

(Pl) Einer der ersten Bitten um Intervention bezüglich der Notwendigkeit der Rettung von Passinhaber:innen
Archiwum Akt Nowych Depesza nr 5b AAN_2_495_327_0321

<p>An Washington Nr. 30 vom 26.04.1944 /statissime/<br />
St. für A.:<br />
Die Internierten aus Vittel wurden deportiert; sie befinden sich zurzeit in Drancy unweit von Paris. Die Nachricht stammt von Zweien, die geflohen sind. Sie sagen, dass die betreuenden Länder, Spanien und die Schweiz, noch nie etwaige deutsche Behörden über die Anerkennung der Papiere in Kenntnis gesetzt haben. Die Verantwortung liegt bei euch; bitte innerhalb von 24 Stunden eine spanische und schweizerische Intervention in die Wege zu leiten, andernfalls sind all diese Menschen verloren.<br />
POLMISSION</p>
<p>(Pl) Eine von vielen Bitten, Menschen auf dem Transport nach Drancy zu retten<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Dokument 5d - AAN_2_495_331_0057</small></p>

An Washington Nr. 30 vom 26.04.1944 /statissime/
St. für A.:
Die Internierten aus Vittel wurden deportiert; sie befinden sich zurzeit in Drancy unweit von Paris. Die Nachricht stammt von Zweien, die geflohen sind. Sie sagen, dass die betreuenden Länder, Spanien und die Schweiz, noch nie etwaige deutsche Behörden über die Anerkennung der Papiere in Kenntnis gesetzt haben. Die Verantwortung liegt bei euch; bitte innerhalb von 24 Stunden eine spanische und schweizerische Intervention in die Wege zu leiten, andernfalls sind all diese Menschen verloren.
POLMISSION

(Pl) Eine von vielen Bitten, Menschen auf dem Transport nach Drancy zu retten
Archiwum Akt Nowych Dokument 5d - AAN_2_495_331_0057

<p>Rettung von Juden (Washington)</p>
<p>- 127 -</p>
<p>An Washington Nr. 11 vom 12.05.1943<br />
(via 187 nach London)<br />
„Laut vollkommen glaubwürdiger Informationen sind nur noch 10% der jüdischen Bevölkerung des Generalgouvernements am Leben geblieben. Infolgedessen sah ich es als vorrangige Pflicht an, Hilfe für die Verbliebenen zu organisieren, vor allem herausragende Persönlichkeiten sowie Jugendliche, in erster Linie der Hechaluz.<br />
„Die Aktion basiert auf der Entgegennahme von südamerikanischen Pässen von befreundeten Konsuln, vor allem Paraguays und Honduras; die Dokumente bleiben bei uns, die Fotokopien werden nach Polen geschickt; dies rettet Menschen vor dem Tod, denn als „Ausländer“ werden sie unter relativ guten Bedingungen in speziellen Lagern festgehalten, wo sie bis Ende des Krieges bleiben sollen und wo wir auch Briefkontakt mit ihnen haben. Die Konsuln erhalten von uns eine schriftliche Erklärung, dass die Pässe nur der Rettung von Menschen dienen und keinen anderen Verwendungszweck haben. Auf diese Art und Weise haben wir u. a. Natan Ek, die Ehefrau von Prof. Schorr mit Familienangehörigen, Rabbin Rappaport aus Pinczów, Feiwel Stempel und andere Jugendlichen gerettet.<br />
„Die Aktion trifft aber auf ernstzunehmende Vorbehalte seitens des hiesigen Gesandtschaft der USA, die sich Sorgen um die Erleichterung einer Ausreise für deutsche Agenten macht; ein Vorwurf ohne Begründung, da die Pässe vor Ort bleiben.<br />
„Unter diesen Umständen bitte ich dringlich dieses Unterfangen im Außenministerium zu unterstützen, denn sicherlich wird die hiesige Gesandtschaft sich an Washington richten. Bitte auch für dieses Unterfangen bei den Vertretern südamerikanischer Staaten zu werben und evtl. ein Kontingent dieser Rettungspässe für ihre Konsuln in der Schweiz zu erwirken.<br />
„Die Aktion wird vollkommen von der polnischen Gesandtschaft in Bern unterstützt, die alles tut, um uns zu helfen.<br />
(-) Dr. Silberschein.</p>
<p>(Pl) Telegramm, das den Ablauf der Reisepass-Aktion beschreibt<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Dokument nr 4a - AAN_2_495_330_0127</small></p>

Rettung von Juden (Washington)

- 127 -

An Washington Nr. 11 vom 12.05.1943
(via 187 nach London)
„Laut vollkommen glaubwürdiger Informationen sind nur noch 10% der jüdischen Bevölkerung des Generalgouvernements am Leben geblieben. Infolgedessen sah ich es als vorrangige Pflicht an, Hilfe für die Verbliebenen zu organisieren, vor allem herausragende Persönlichkeiten sowie Jugendliche, in erster Linie der Hechaluz.
„Die Aktion basiert auf der Entgegennahme von südamerikanischen Pässen von befreundeten Konsuln, vor allem Paraguays und Honduras; die Dokumente bleiben bei uns, die Fotokopien werden nach Polen geschickt; dies rettet Menschen vor dem Tod, denn als „Ausländer“ werden sie unter relativ guten Bedingungen in speziellen Lagern festgehalten, wo sie bis Ende des Krieges bleiben sollen und wo wir auch Briefkontakt mit ihnen haben. Die Konsuln erhalten von uns eine schriftliche Erklärung, dass die Pässe nur der Rettung von Menschen dienen und keinen anderen Verwendungszweck haben. Auf diese Art und Weise haben wir u. a. Natan Ek, die Ehefrau von Prof. Schorr mit Familienangehörigen, Rabbin Rappaport aus Pinczów, Feiwel Stempel und andere Jugendlichen gerettet.
„Die Aktion trifft aber auf ernstzunehmende Vorbehalte seitens des hiesigen Gesandtschaft der USA, die sich Sorgen um die Erleichterung einer Ausreise für deutsche Agenten macht; ein Vorwurf ohne Begründung, da die Pässe vor Ort bleiben.
„Unter diesen Umständen bitte ich dringlich dieses Unterfangen im Außenministerium zu unterstützen, denn sicherlich wird die hiesige Gesandtschaft sich an Washington richten. Bitte auch für dieses Unterfangen bei den Vertretern südamerikanischer Staaten zu werben und evtl. ein Kontingent dieser Rettungspässe für ihre Konsuln in der Schweiz zu erwirken.
„Die Aktion wird vollkommen von der polnischen Gesandtschaft in Bern unterstützt, die alles tut, um uns zu helfen.
(-) Dr. Silberschein.

(Pl) Telegramm, das den Ablauf der Reisepass-Aktion beschreibt
Archiwum Akt Nowych Dokument nr 4a - AAN_2_495_330_0127

<p>Lissabon - Zalewski<br />
    Warchałowski</p>
<p>- 128 -<br />
World Congress, für Weis, Goldmann, Tartakower mit folgender Anmerkung übergeben: „Helft dieses Unterfangen bekannt zu machen, davon hängt die Rettung von „Sherit ha-Pletah“ ab“.<br />
Die Bitte unterstütze ich voll und ganz.<br />
(-) ŁADOŚ </p>
<p>(Pl) Telegramm, das den Ablauf der Reisepass-Aktion beschreibt<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Dokument nr 4a - AAN_2_495_330_0128</small></p>

Lissabon - Zalewski
Warchałowski

- 128 -
World Congress, für Weis, Goldmann, Tartakower mit folgender Anmerkung übergeben: „Helft dieses Unterfangen bekannt zu machen, davon hängt die Rettung von „Sherit ha-Pletah“ ab“.
Die Bitte unterstütze ich voll und ganz.
(-) ŁADOŚ

(Pl) Telegramm, das den Ablauf der Reisepass-Aktion beschreibt
Archiwum Akt Nowych Dokument nr 4a - AAN_2_495_330_0128

<p>Paraguayische Pässe von Juden<br />
- 322 -</p>
<p>Nr. 584 vom 19.12.1943 /statissime/:<br />
	Der spanische Botschafter in Berlin möchte infolge der Instruktionen der paraguayischen Regierung die paraguayischen Pässe, die vom paraguayischen Konsul in Bern für polnische Juden ausgestellt wurden, und dank denen diese Juden in speziellen Lagern für Staatsbürger alliierter Staaten festgesetzt worden sind, annullieren. Infolgedessen erreichte am 12. Dezember eine deutsche Kommission das Lager und beschlagnahmte die Pässe aller alliierter Staaten, die Juden gehörten.<br />
Ich bitte Herrn Minister um eine entschlossene Intervention bei allen relevanten Regierungen (England, USA, Paraguay, Honduras, Peru, Ecuador, Costa Rica, Nikaragua, Haiti, Chile, Venezuela / sowie der Panamerikanischen Union, um so schnell wie möglich Instruktionen für die Gesandtschaften, die die Interessen der alliierten Staaten in Bern vertreten, zu erwirken, damit all solche Pässe, die einzig humanitären Zwecken und der Rettung von Menschen vor dem sicheren Tod dienen und den Regierungen in keinem Fall etwaige Verpflichtungen nach dem Krieg auferlegen, für die Zeit des Krieges gültig sind.<br />
	Die Angelegenheit ist sehr dringend. Ich wäre für die Auskunft über den Ausgang der Intervention sehr dankbar.<br />
/-/ ŁADOŚ</p>
<p>(Pl) Bitte um Hilfe für internierte Passinhaber:innen<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Dokument nr 5a AAN_2_495_0_-_327_0322</small></p>

Paraguayische Pässe von Juden
- 322 -

Nr. 584 vom 19.12.1943 /statissime/:
Der spanische Botschafter in Berlin möchte infolge der Instruktionen der paraguayischen Regierung die paraguayischen Pässe, die vom paraguayischen Konsul in Bern für polnische Juden ausgestellt wurden, und dank denen diese Juden in speziellen Lagern für Staatsbürger alliierter Staaten festgesetzt worden sind, annullieren. Infolgedessen erreichte am 12. Dezember eine deutsche Kommission das Lager und beschlagnahmte die Pässe aller alliierter Staaten, die Juden gehörten.
Ich bitte Herrn Minister um eine entschlossene Intervention bei allen relevanten Regierungen (England, USA, Paraguay, Honduras, Peru, Ecuador, Costa Rica, Nikaragua, Haiti, Chile, Venezuela / sowie der Panamerikanischen Union, um so schnell wie möglich Instruktionen für die Gesandtschaften, die die Interessen der alliierten Staaten in Bern vertreten, zu erwirken, damit all solche Pässe, die einzig humanitären Zwecken und der Rettung von Menschen vor dem sicheren Tod dienen und den Regierungen in keinem Fall etwaige Verpflichtungen nach dem Krieg auferlegen, für die Zeit des Krieges gültig sind.
Die Angelegenheit ist sehr dringend. Ich wäre für die Auskunft über den Ausgang der Intervention sehr dankbar.
/-/ ŁADOŚ

(Pl) Bitte um Hilfe für internierte Passinhaber:innen
Archiwum Akt Nowych Dokument nr 5a AAN_2_495_0_-_327_0322

<p>Washington – Fall Aguda</p>
<p>- 3- </p>
<p>Aus Washington Nr. 2 vom 8.01.1944<br />
Izaak Sternbuch:<br />
	Bezug nehmend auf den Appell von Neutraer und Satmarer übergeben wir bald mehrere zig Tausend für die Rettung in Ungarn. Ihr könnt das Geld für dieses Ziel leihen, denn es wurden beachtliche Summen für dieses Ziel gesammelt und wir warten nur noch auf die Lizenz. Das Jüdische Arbeiterkomitee empfahl dem Vertreter, Michel in Genf, euch eine gewisse Summe für dieses Ziel auszuzahlen. Schickt mir ein Telegramm mit der Auskunft, wie viel ihr bekommen habt. Joint erklärte, dass er Saly Mayer aufgetragen hat, die ganze Aktion mit sehr beachtlichen Summen zu finanzieren. Wir erwarten so schnell wie möglich eine Antwort, was Joint in dieser Angelegenheit geleistet hat.<br />
	In Bezug auf die Pässe bewirkten wir eine Intervention bei der amerikanischen Regierung. Paraguay annullierte die Gültigkeit der Pässe nicht und hat dies auch nicht vor, weswegen der Schritt der spanischen Botschaft unverständlich ist. Für alle Fälle forderte die amerikanische Regierung von Paraguay, dass es bei Spanien den Widerruf dieses Beschlusses erwirkt. Wir haben auch bewirkt, dass der Nuntius den Vatikan in dieser Angelegenheit kontaktiert hat. Gebt über ein Telegramm Auskunft über den Stand der Dinge sowie über die Frage, ob auch in den südamerikanischen Ländern interveniert werden sollte und in welchen dieser Länder. Gebt auch Bescheid, ob die Pässe verschickt werden sollen, denn es gibt hierfür die Möglichkeit.<br />
	Ich wiederhole auch meine Bitte um Auskunft, ob die Pässe in der Schweiz für die Familien, für die wir das Geld an Eiss, Boczek, Weingort, Erlanger übergeben haben, beschafft worden sind, denn wir müssen eine Liste haben, um eine weitere Sammlung in die Wege zu leiten.<br />
	Kontaktiert Lazar Schoendorf, Baden, Brugger-Straße 21, bzgl. der Familie Rosen, gebt die Kosten an. Habt ihr Informationen von der Familie Jeruchem, Stary Sambor? Kontaktiert die Familie von Moses Szapiro und Hen Jankielewicz, Sanok.<br />
						/-/ ROSENHEIM</p>
<p>(Pl) Informationen über die Reaktionen auf die Bitten um Intervention zur Unterstützung von Passinhaber:innen<br />
<small>Archiwum Akt Nowych Dokument nr 5c AAN_2_495_331_0003</small></p>

Washington – Fall Aguda

- 3-

Aus Washington Nr. 2 vom 8.01.1944
Izaak Sternbuch:
Bezug nehmend auf den Appell von Neutraer und Satmarer übergeben wir bald mehrere zig Tausend für die Rettung in Ungarn. Ihr könnt das Geld für dieses Ziel leihen, denn es wurden beachtliche Summen für dieses Ziel gesammelt und wir warten nur noch auf die Lizenz. Das Jüdische Arbeiterkomitee empfahl dem Vertreter, Michel in Genf, euch eine gewisse Summe für dieses Ziel auszuzahlen. Schickt mir ein Telegramm mit der Auskunft, wie viel ihr bekommen habt. Joint erklärte, dass er Saly Mayer aufgetragen hat, die ganze Aktion mit sehr beachtlichen Summen zu finanzieren. Wir erwarten so schnell wie möglich eine Antwort, was Joint in dieser Angelegenheit geleistet hat.
In Bezug auf die Pässe bewirkten wir eine Intervention bei der amerikanischen Regierung. Paraguay annullierte die Gültigkeit der Pässe nicht und hat dies auch nicht vor, weswegen der Schritt der spanischen Botschaft unverständlich ist. Für alle Fälle forderte die amerikanische Regierung von Paraguay, dass es bei Spanien den Widerruf dieses Beschlusses erwirkt. Wir haben auch bewirkt, dass der Nuntius den Vatikan in dieser Angelegenheit kontaktiert hat. Gebt über ein Telegramm Auskunft über den Stand der Dinge sowie über die Frage, ob auch in den südamerikanischen Ländern interveniert werden sollte und in welchen dieser Länder. Gebt auch Bescheid, ob die Pässe verschickt werden sollen, denn es gibt hierfür die Möglichkeit.
Ich wiederhole auch meine Bitte um Auskunft, ob die Pässe in der Schweiz für die Familien, für die wir das Geld an Eiss, Boczek, Weingort, Erlanger übergeben haben, beschafft worden sind, denn wir müssen eine Liste haben, um eine weitere Sammlung in die Wege zu leiten.
Kontaktiert Lazar Schoendorf, Baden, Brugger-Straße 21, bzgl. der Familie Rosen, gebt die Kosten an. Habt ihr Informationen von der Familie Jeruchem, Stary Sambor? Kontaktiert die Familie von Moses Szapiro und Hen Jankielewicz, Sanok.
/-/ ROSENHEIM

(Pl) Informationen über die Reaktionen auf die Bitten um Intervention zur Unterstützung von Passinhaber:innen
Archiwum Akt Nowych Dokument nr 5c AAN_2_495_331_0003

<p>G. M. S. NR.	LEK/KW	Ż.851-o		südamerikanische	AUSGEHEND<br />
						Pässe für Juden<br />
						In Vittel</p>
<p>CHIFFRIERTES TELEGRAMM<br />
AN POLMISSION: BUENOS AIRES, SANTIAGO, LIMA, BOGOTA, MEXIKO, HAVANA, WASHINGTON, VATIKAN<br />
VOM AUßENMINISTERIUM<br />
ERHALTEN AM:________19<br />
GESENDET AM: 11. APRIL 1944<br />
NR._______________</p>
<p>Der Gesandte der Republik Polen in Bern teilt mit: „Die deutschen Behörden ordneten am 20. März die Deportierung der Juden an, die in Besitz von südamerikanischen Pässen sind und bislang in Vittel interniert wurden. Zuvor gaben sie auch bekannt, dass sie diese Menschen nur als Staatsbürger südamerikanischer Staaten anerkennen würden, wenn der Tausch gegen deutsche Staatsbürger möglich sein wird. Das Leben dieser Menschen kann nur durch eine amtliche Bestätigung seitens der südamerikanischen Staaten unter Vermittlung der Betreuerstaaten /Spanien, Schweiz/, dass solch ein Austausch möglich ist, gerettet werden. Praktisch muss der Austausch gar nicht erfolgen, die Bestätigung jedoch könnte das Leben dieser Menschen aber bereits jetzt retten. Die Gesandtschaft der USA in Bern wandte sich an ihre Regierung, ebenso der Nuntius an den Vatikan.“<br />
Ich bitte Herrn Abgesandten / Chargé d´Affaires /, diese Angelegenheit erneut bei den Regierungen, bei denen Sie akkreditiert sind, in vorheriger Absprache mit ihrem amerikanischen Kollegen, der zweifellos Instruktionen aus Washington erhalten wird, anzusprechen.<br />
Für Washington / statt des obigen Absatzes / Ich bitte Herrn Botschafter um die Unterstützung dieser Angelegenheit im Außenministerium und Instruktionen für die amerikanischen Abgesandten in Lateinamerika.</p>
<p>(Pl) Eines von vielen Telegrammen der polnischen Regierung an die polnischen Gesandtschaften mit der Bitte um Unterstützung bei der Reisepass-Aktion<br />
<small>Instytut Hoovera 800_420_265</small></p>

G. M. S. NR. LEK/KW Ż.851-o südamerikanische AUSGEHEND
Pässe für Juden
In Vittel

CHIFFRIERTES TELEGRAMM
AN POLMISSION: BUENOS AIRES, SANTIAGO, LIMA, BOGOTA, MEXIKO, HAVANA, WASHINGTON, VATIKAN
VOM AUßENMINISTERIUM
ERHALTEN AM:________19
GESENDET AM: 11. APRIL 1944
NR._______________

Der Gesandte der Republik Polen in Bern teilt mit: „Die deutschen Behörden ordneten am 20. März die Deportierung der Juden an, die in Besitz von südamerikanischen Pässen sind und bislang in Vittel interniert wurden. Zuvor gaben sie auch bekannt, dass sie diese Menschen nur als Staatsbürger südamerikanischer Staaten anerkennen würden, wenn der Tausch gegen deutsche Staatsbürger möglich sein wird. Das Leben dieser Menschen kann nur durch eine amtliche Bestätigung seitens der südamerikanischen Staaten unter Vermittlung der Betreuerstaaten /Spanien, Schweiz/, dass solch ein Austausch möglich ist, gerettet werden. Praktisch muss der Austausch gar nicht erfolgen, die Bestätigung jedoch könnte das Leben dieser Menschen aber bereits jetzt retten. Die Gesandtschaft der USA in Bern wandte sich an ihre Regierung, ebenso der Nuntius an den Vatikan.“
Ich bitte Herrn Abgesandten / Chargé d´Affaires /, diese Angelegenheit erneut bei den Regierungen, bei denen Sie akkreditiert sind, in vorheriger Absprache mit ihrem amerikanischen Kollegen, der zweifellos Instruktionen aus Washington erhalten wird, anzusprechen.
Für Washington / statt des obigen Absatzes / Ich bitte Herrn Botschafter um die Unterstützung dieser Angelegenheit im Außenministerium und Instruktionen für die amerikanischen Abgesandten in Lateinamerika.

(Pl) Eines von vielen Telegrammen der polnischen Regierung an die polnischen Gesandtschaften mit der Bitte um Unterstützung bei der Reisepass-Aktion
Instytut Hoovera 800_420_265

<p>Für den Vatikan Ich bitte den Herrn Botschafter sich an das Staatssekretariat mit der Bitte zu wenden, Instruktionen für die Nuntien in Lateinamerika zu senden, damit sie aus humanitären Gründen bei den jeweiligen Regierungen intervenieren können.<br />
An alle: Bitte um Auskunft über die Ergebnisse der Intervention.</p>
<p>(Pl) Eines von vielen Telegrammen der polnischen Regierung an die polnischen Gesandtschaften mit der Bitte um Unterstützung bei der Reisepass-Aktion<br />
800_420_266</small></p>

Für den Vatikan Ich bitte den Herrn Botschafter sich an das Staatssekretariat mit der Bitte zu wenden, Instruktionen für die Nuntien in Lateinamerika zu senden, damit sie aus humanitären Gründen bei den jeweiligen Regierungen intervenieren können.
An alle: Bitte um Auskunft über die Ergebnisse der Intervention.

(Pl) Eines von vielen Telegrammen der polnischen Regierung an die polnischen Gesandtschaften mit der Bitte um Unterstützung bei der Reisepass-Aktion
800_420_266